การเมืองวัฒนธรรม | เกษียร เตชะพีระ

‘อวสานระเบียบโลกเก่า’

ก่อนหน้าวิวาทะบันลือโลกต่อหน้าธารกำนัลและสื่อมวลชนเป็นประวัติการณ์ทางการทูต ณ ห้องทำงานรูปไข่ทำเนียบขาว ระหว่างประธานาธิบดีโวโลดิมีร์ เซเลนสกี แห่งยูเครน vs. ประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ และรองประธานาธิบดีเจ. ดี. แวนซ์แห่งสหรัฐ เมื่อ 28 กุมภาพันธ์ศกนี้ – อันเป็นสัญญาณบ่งบอกการเปลี่ยนระเบียบโลกใหม่นั้น

รองประธานาธิบดีแวนซ์ได้กล่าวปราศรัย ณ ที่ประชุมความมั่นคงมิวนิก ประเทศเยอรมนี เมื่อกลางเดือนกุมภาพันธ์ศกนี้ อันบ่งชี้อวสานของระเบียบโลกเก่าที่มีอเมริกาเป็นแกนกลางตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สองจนเหล่าผู้นำคนสำคัญของยุโรปในที่ประชุมพากันตื่นตะลึงมาแล้ว! (https://foreignpolicy.com/2025/02/18/vance-speech-munich-full-text-read-transcript-europe/)

ก่อนอื่น ควรบันทึกไว้ก่อนว่าไอ้เจ้า “ระเบียบโลกเก่า” ที่ว่านั้นหมายถึงอะไรกันแน่?

สิ่งที่เรียกว่า “ระเบียบโลกเสรีหลังสงครามโลกครั้งที่สองซึ่งก่อตั้งโดยสหรัฐ” หมายถึงระบบของเหล่าสถาบันระหว่างประเทศ แนวนโยบายทางเศรษฐกิจและพันธมิตรเพื่อความมั่นคงทั้งหลายแหล่ซึ่งถูกสร้างขึ้นหลังสงครามโลกครั้งที่สองเพื่อส่งเสริมเสถียรภาพของโลก ความเติบโตทางเศรษฐกิจและการบริหารปกครองแบบประชาธิปไตย บุคลิกลักษณะและองค์ประกอบหลักของมันได้แก่ :

1.สถาบันพหุภาคี : ได้แก่ สหประชาชาติ (UN), กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF), ธนาคารโลก (World Bank) และองค์การการค้าโลก (WTO) ในเวลาต่อมา สถาบันเหล่านี้ถูกก่อตั้งขึ้นเพื่อสร้างเสริมความร่วมมือและการพึ่งพาอาศัยกันและกันทางเศรษฐกิจให้เข้มแข็ง

2. พันธมิตรเพื่อความมั่นคง : ได้แก่ NATO, SEATO และพันธมิตรอื่นๆ ซึ่งตั้งเป้าป้องปรามการรุกราน ก่อนอื่นคือจากสหภาพโซเวียตและจีนแดงในยุคสงครามเย็น

3. การค้าเสรีและบูรณาการทางเศรษฐกิจ : ได้แก่ แนวนโยบายที่กระตุ้นหนุนเสริมให้เปิดตลาดเสรี โลกาภิวัตน์และความร่วมมือกันทางเศรษฐกิจ อันนำไปสู่ความรุ่งเรืองไพบูลย์ในภูมิภาคมากหลายของโลก

4. การส่งเสริมประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชน : สหรัฐอเมริกากับพันธมิตรป่าวร้องสนับสนุนระบอบเสรีประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชนให้เป็นบรรทัดฐานทั่วโลก

ขณะระเบียบที่ว่านี้ได้ช่วยสร้างเสริมเสถียรภาพโลกและการเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน แต่มันก็เผชิญกับการท้าทายจากชาตินิยมที่ผงาดขึ้นมา ประเทศคู่แข่งทางภูมิรัฐศาสตร์และการวิพากษ์วิจารณ์เรื่องความเหลื่อมล้ำและการที่สหรัฐครองฐานะครอบงำด้วย (ChatGPT@1Mar2025)

หากจำกัดเฉพาะแง่มุมด้านภูมิรัฐศาสตร์ (https://securityconference.org/en/publications/debriefs/westlessness-reloaded/; อนึ่ง geopolitics หมายถึงการศึกษาว่าเหล่าปัจจัยทางภูมิศาสตร์, เศรษฐกิจและการเมืองส้งอิทธิพลต่อพลวัตทางอำนาจและความ สัมพันธ์ระหว่างประเทศอย่างไร; ChatGPT@1March 2025) และด้านอุดมการณ์การเมืองแล้ว (Elsa Conesa et Sylvie Kauffmann, “A Munich, J. D. Vance d?clare une guerre id?ologique ? l’Europe”, Le Monde, 15 f?vrier 2025) ก็อาจสรุปรวบยอดความหมายนัยแห่งคำปราศรัยของแวนซ์ได้ดังต่อไปนี้ :

– บิ๊กบราเธอร์อเมริกากำลังปรับแต่งโฉมระบบบริหารปกครองประเทศของตนใหม่อย่างขุดรากถอนโคนและบรรดาประเทศราชในยุโรปก็ถูกคาดหมายให้ดำเนินรอยตาม (อนึ่ง สำหรับจักรพรรดิทรัมป์นั้น กิจการของเหล่าประเทศราชทั้งหลายถือเป็นเรื่องภายในของจักรวรรดิ ดังที่เขาได้เรียกหานายกรัฐมนตรีจัสติน ทรูโด แห่งแคนาดาทีเล่นทีจริงว่า “ผู้ว่าการ” ในทำนองลื้อมันก็แค่ผู้บริหารมลรัฐอเมริกันแห่งหนึ่งเท่านั้น ดู https://www.bbc.com/news/articles/ckgx1ezpx52o)

– ถ้าหากยุโรปไม่เปลี่ยนแปลงตามอเมริกาแล้ว ประดาคุณค่ายึดถือร่วมกันซึ่งเคยเป็นหมุดยึดหุ้นส่วนข้ามมหาสมุทรแอตแลนติกก็จะมีอันหลุดลอยหายไป รวมทั้งหลักค้ำประกันความมั่นคงที่อเมริกาเคยให้แก่ยุโรป ก็จะพลอยหมดไปด้วย

– ที่ว่ามานี้ไม่ใช่การถกอภิปรายแลกเปลี่ยนกันในหมู่มิตรประเทศเท่าเทียม หากเป็นคำขาดที่ปฏิเสธไม่ได้จากเจ้าพ่ออุปถัมภ์ กล่าวคือ เข้าแถวเดินตามอั๊วมาต้อยๆ ให้เป็นระเบียบเรียบร้อยเสีย มิฉะนั้นพวกลื้อก็จะถูกทิ้งให้ตกเป็นเหยื่อรุกรานของรัสเซียโดยไม่มีทางป้องกันตัว บ้างก็คาดว่าอเมริกาอาจกระทั่งอยากรื้อสหภาพยุโรปทิ้งทั้งแผงด้วยซ้ำไป เพื่อที่จะได้ดีลกับรัฐยุโรปเล็กๆ เป็นรายๆ ง่ายดายกว่า

– อเมริกาไม่เต็มใจจะเล่นบทเป็นตำรวจโลกคอยลงทุนลงแรงแบกรับค้ำประกันเครือข่ายบรรดาสถาบันพหุภาคีและกฎหมายระหว่างประเทศซึ่งครั้งหนึ่งเคยเรียกขานกันว่า “ระเบียบโลกเสรีที่ตั้งอยู่บนกฎเกณฑ์” อย่างที่เคยทำมาตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สองอีกต่อไปแล้ว นี่ย่อมหมายความว่ามิช้านานระบบสหประชาชาติและสถาบันโลกาภิบาลอื่นๆ น่าจะมีอันเป็นอัมพาตไป อีกทั้งเศรษฐกิจการค้าโลกก็จะมิเปิดเสรีอย่างที่เคยเป็นด้วย

– กล่าวโดยสรุป รองประธานาธิบดีแวนซ์กำลังบอกว่าสหรัฐอเมริกาประเทศผู้ครองความเป็นเจ้าโลกกำลังประกาศว่าระเบียบโลกเสรีอวสานลงแล้วนั่นเอง (Marc Saxer, “He who comes too late is punished by life”, IPS, 18.02.2025, https://www.ips-journal.eu/topics/foreign-and-security-policy/he-who-comes-too-late-is-punished-by-life-8101/)

เห็นได้ชัดว่าระเบียบโลกเสรีเก่ากำลังอวสานลง คำถามก็คือ แล้วระเบียบโลกใหม่ที่จะเข้ามาแทนที่มันนั้นจะเป็นฉันใดเล่า? นี่เป็นคำถามที่พึงต้องสำรวจค้นคว้ากันต่อไป

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022