โลกทรรศน์ | อุกฤษฏ์ ปัทมานันท์

เค้าลาง โลกหลายขั้วใหม่

หากติดตามการเคลื่อนไหว เจรจา และการพบปะของเจ้าหน้าที่ระดับสูงของสหรัฐอเมริกา รัสเซียและจีนขณะนี้ สื่อมวลชนได้รายงานความคืบหน้า และสิ่งบอกเหตุที่น่าสนใจในการเมืองระหว่างประเทศ เรื่องนั้นคือ การเจรจาหยุดยิงในยูเครน อันมีทั้งการประชุมที่ซาอุดีอาระเบียด้วย

แม้เราไม่ควรฝันหวานเกินไปว่าสันติภาพและเสถียรภาพกำลังเกิดขึ้นในไม่ช้า

แต่เราควรประมวลประเด็นการเคลื่อนไหวเหล่านี้ แล้ววิเคราะห์แนวโน้มที่สำคัญเอาไว้ด้วย

จุดเริ่มต้น

การเจรจาสหรัฐอเมริกาและรัสเซียตั้งต้นเมื่อ 18 กุมภาพันธ์ปีนี้ที่ซาอุดีอาระเบีย ซึ่งสื่อมวลชนบางแห่งมองว่า เป็นเค้าลางการเจรจาที่มากไปกว่าสงครามยูเครน กล่าวคือ

“…อย่างหนึ่งของการพบกันครั้งแรก ผมต้องการมีประธานาธิบดีสี จิ้นผิง ของจีน กับประธานาธิบดีวลาดิมีร์ ปูติน แห่งรัสเซีย และผมต้องการพูดว่า ช่วยกันตัดงบประมาณการทหารลงครึ่งหนึ่ง เรากำลังใช้มันสูญเสียเงินมากมาย…”

ผมนี้คือ โดนัลด์ ทรัมป์ ประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกาที่พูดกับผู้สื่อข่าว แล้วมีการวิเคราะห์ว่า ทรัมป์อาจเข้าร่วมครบรอบ 80 ปีรัสเซียฉลองชัยในยุโรปวันที่ 9 พฤษภาคมที่จะถึงนี้ ซึ่งประธานาธิบดีสีจะเข้าร่วมด้วย

เว็บไซต์จีนชื่อ Guancha คาดว่าอาจเรียกการประชุมนี้ว่า New Yalta Conference แบบเมื่อปี 1945 ที่มีการประชุมระหว่างประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา โรสเวลต์ นายกรัฐมนตรีอังกฤษ เชอร์ชิลล์ และประธานาธิบดีรัสเซีย สตาลิน

ทรัมป์ตอบผู้สื่อข่าวว่า “…วันนี้ผมได้ยินจากยูเครน เราไม่ได้รับเชิญ คุณอยู่ที่นั่น 3 ปี คุณต้องยุติมัน 3 ปีแล้ว คุณสามารถทำดีลได้…”

ที่แน่นอน รัสเซียเริ่มต้นความขัดแย้งทางทหาร ทรัมป์อ้างทันทีให้ประธานาธิบดีเซเรนสกี้แห่งยูเครนถอนตัวออกจาก Minsk (ดินแดนของพวกใช้ภาษารัสเซีย เป็นกลาง และอยู่ในอธิปไตยยูเครน) สื่อ Politico วิเคราะห์ว่ายูเครนผู้ที่ได้รับเงินหลายหมื่นล้านดอลลาร์จากการช่วยเหลือของ USAID สหรัฐอเมริกา ทรัมป์บอกยกเลิกไปแล้ว

สื่อนี้เชื่อว่า ทรัมป์สะท้อนเรื่องนี้ไปยังรัสเซีย

ออกแบบใหม่เพื่อเสถียรภาพโลก

การเคลื่อนไหวทางการทูต การจัดประชุมสำคัญเพื่อถกเถียงเรื่องสงครามในยูเครน และการตอบคำถามสำคัญต่อสื่อของทรัมป์ อาจตีความได้ว่า ทรัมป์ทำมากกว่ายุติสงครามยูเครน หรือทรัมป์พยายามออกแบบระเบียบโลกใหม่เพื่อเสถียรภาพโลก แล้วอาจตีความได้ว่า มีการก่อตัวของโลกหลายขั้ว (Multipolarity) มีการวิเคราะห์ 3 แนวทางการประชุมสุดยอดที่เครมลิน รัสเซียคือ

1 หยุดยิงในยูเครน กับรัสเซียที่คุมดินแดนถาวร รวมทั้งส่วนที่อยู่ใน Donetsk และ Luhansk ตามมาด้วยการเลือกตั้งใหม่ในยูเครน ที่เกือบจะจำกัดประธานาธิบดีเซเรนสกี้ออกไป กองกำลังรักษาสันติภาพยุโรป หรืออังกฤษต้องได้รับอนุญาตให้เข้ามาทำงาน การที่ยุโรปมีส่วนใช้กำลังทหารน้อยเกินไป ก่อปัญหา และรัฐมนตรีกลาโหมสหรัฐอเมริกา พีท เฮกเซธ ประกาศแล้วว่า กองกำลังรักษาสันติภาพไม่ได้รับการปกป้องโดยสนธิสัญญาป้องกันร่วมของ NATO

2 ยุติโดยเร็วการแซงก์ชั่นทางเศรษฐกิจต่อรัสเซีย แม้ว่าการใช้ก๊าซธรรมชาติจะได้รับการฟื้นฟูอีกคือ ประเด็นของการเจรจา ทำให้ทรัมป์ได้ขายก๊าซธรรมชาติให้รัสเซีย มากกว่าการฟื้นฟูการผลิตก๊าซรัสเซีย

3 การตกลงกับจีนเพื่อสร้างเสถียรภาพให้สถานะไต้หวัน นี่อาจล่มลงในระยะสั้นๆ แต่ในที่สุดจะได้รับการยอมรับจากทั้ง 2 ฝ่ายระหว่างสหรัฐอเมริกากับจีน

4 เริ่มต้นเจรจาเรื่องอาวุธนิวเคลียร์ ตามขอบเขตการเจรจาระหว่างประธานาธิบดีเรแกนสหรัฐอเมริกา และประธานาธิบดีกอร์บาชอฟ (Gorbachev) รัสเซีย ในปี 1986

นักวิเคราะห์โต้แย้งว่า เป้าหมายหลักของทรัมป์ประเด็นไต้หวันคือ นำความรู้ของ Taiwan Semiconductor Manufacturing Company-TSMC ซึ่งผลิตชิพคุณภาพสูง 90% ของโลก ทรัมป์ไม่ได้แตะต้องอะไรเลยเรื่องเก็บภาษี 100%

ทรัมป์รู้ว่าการบังคับใช้ภาษีไม่มีความหมายกับบริษัท TSMC หลังจาก TSMC คือผู้ผูกขาดอย่างสมบูรณ์การผลิตชิพคุณภาพสูง มันแค่เพียงแชร์ภาษีโดยลูกค้า เพราะผู้ซื้อชิพคุณภาพสูงเกือบทั้งหมดคือ ลูกค้าชาวอเมริกัน¹

อะไรคือความตั้งใจของทรัมป์

คือการบังคับ TSMC ตั้งโรงงานต่างๆ ในสหรัฐอเมริกาหลังจากล่าช้ามาหลายปี และเปิดใหม่อีก 1 แห่งที่รัฐแอริโซนา หรือควบรวม TSMC กับคู่แข่งผลิตชิพอเมริกัน Intel เพื่อให้ได้เทคโนโลยีของ TSMC

จากจุดยืนความมั่นคงแห่งชาติมีเหตุผลทีเดียว สหรัฐอเมริกาไม่ต้องการพึ่งพาจีนในเรื่องชิพคุณภาพสูงในเหตุการณ์ที่ไต้หวันถูกกลืนเข้าสู่จีนแผ่นดินใหญ่

สัปดาห์ที่แล้ว กระทรวงต่างประเทศสหรัฐอเมริกาลบข้อความจาก Taiwan Fact Sheet ที่ว่าสหรัฐอเมริกาไม่สนับสนุนให้ไต้หวันเป็นอิสระ

นี่คือ ท่าทีการเจรจาที่ได้รับการยอมรับจากจีน

นี่เป็นวิธีเจรจาที่ฉลาด

สู่ระเบียบโลกหลายขั้วใหม่

ระเบียบโลกขั้วเดียวตามมาด้วยการล่มสลายของรัสเซียมาถึงการใช้ระบบนี้ราวเดือนมีนาคม 2022 เมื่อประธานาธิบดีโจ ไบเดน แห่งสหรัฐอเมริกาประกาศว่า เศรษฐกิจรัสเซียจะหดตัวลงครึ่งหนึ่ง และประธานาธิบดีปูตินจะถูกบังคับให้ออกจากอำนาจ

ตุลาคม 2022 สหรัฐอเมริกาใช้มาตรการภาษีเพื่อการควบคุมเทคโนโลยี นักวิเคราะห์ถึงกับวิเคราะห์ว่า นโยบายใหม่สหรัฐอเมริกากำลังบีบบังคับภาคส่วนอุตสาหกรรมเทคโนโลยีจีน บีบบังคับนี้หมายถึง การเข่นฆ่า ทีเดียว

ประธานาธิบดีโจ ไบเดน พยายามกำจัดรัสเซียออกไป โดยเศรษฐกิจรัสเซียขยายตัวมากกว่าล่มสลาย และรัสเซียไม่ผลิตอาวุธเข้าไปใช้ในประเทศสมาชิกองค์การ NATO ในขณะที่จีนทำงานอยู่แวดล้อมการควบคุมของสหรัฐอเมริกา คือผลิตชิพระดับ High-end ของตัวเอง และพัฒนา AI ก้าวหน้า²

วันที่ 30 มกราคมที่ผ่านมา รัฐมนตรีกระทรวงต่างประเทศสหรัฐอเมริกา มาร์โค รูบิโอ (Marco Rubio) กล่าวถึง³ “…ระเบียบโลกขั้วเดียวว่า มันไม่ปกติสำหรับโลกที่ง่ายๆ มีอำนาจขั้วเดียว…”

เขาบอกกับคนที่มาสัมภาษณ์ว่า สิ่งแปลกประหลาดคือ มันเป็นผลผลิตของการสิ้นสุดสงครามเย็น แต่ต่อมาคุณกำลังมาถึงจุดที่คุณมีโลกหลายขั้ว (Muli polarity) มหาอำนาจหลายมหาอำนาจในส่วนอื่นของโลกใบนี้

ข้อสังเกตและวิเคราะห์

การประมวลเหตุการณ์สำคัญเรื่อง การประชุมสันติภาพยูเครนที่จัดขึ้นที่ประเทศซาอุดีอาระเบีย คำสัมภาษณ์สำคัญของประธานาธิบดีทรัมป์ รวมทั้งทีมงานคนสำคัญของเขา ทำให้รายงานข่าวข้างต้นเสนอภาพเชิงบวกของความตึงเครียดในโลกที่เบาบางลง

การเจรจาหยุดยิงในยูเครน การพูดถึงการดำรงอยู่แล้วของรัสเซียในดินแดนยูเครน แล้วให้ประธานาธิบดีเซเรนสกี้ต้องมีดีลกับรัสเซีย

คำแถลงของทรัมป์ให้ชาติมหาอำนาจรัสเซียและจีนลดงบประมาณการป้องกันประเทศลง

ในเวลาเดียวกัน คำแถลงกระทรวงต่างประเทศสหรัฐอเมริกาว่า ไม่สนับสนุนการเป็นเอกราชของไต้หวัน แม้จะลบข้อความนั้นในเวลาต่อมา เท่ากับรัฐบาลทรัมป์ไม่เล่นกับไฟ คือ ไต้หวันและจีน

แต่ในเวลาเดียวกัน รัฐบาลและเอกชนรายใหญ่ด้านเทคโนโลยีผู้ผลิตชิพคุณภาพสูงคือ Intel ของสหรัฐอเมริกาก็พยายามจัดการกับ TSMC บริษัทไต้หวันผู้ผูกขาดผลิตชิพคุณภาพสูงให้ก่อประโยชน์แก่อุตสาหกรรมชิพขั้นสูงของสหรัฐอเมริกา รวมไปถึงการตั้งโรงงานในสหรัฐอเมริกามากขึ้น

การไม่ต่อต้านรัสเซียในยูเครน การดึงเอาการพัฒนาเทคโนโลยีขั้นสูงไว้ในกำกับของสหรัฐอเมริกา พร้อมจัดประชุมเรื่องสันติภาพ ควบคู่ไปกับกล่าวกับผู้นำจีนและรัสเซียให้ลดงบประมาณการป้องกันประเทศ

ทั้งหมดนี้ทำให้คนระดับรัฐมนตรีต่างประเทศสหรัฐอเมริกาคิดและพูดดังๆ ออกมาถึงโลกหลายขั้วอำนาจใหม่

ทั้งๆ ที่กระบวนการนี้ไม่ใช่ง่ายๆ แต่ทรัมป์หาทางไม่ให้เกิดสงคราม และสหรัฐอเมริกาเกิดวิกฤตหนี้เป็นสาระสำคัญ

¹Yan Mo, “Trump’s signal to Taiwan is not supporting Taiwan Taiwan independence at all” Guancha.ch, 19 February 2025.

²Jordan Schneider, “Choking off China’s AI Access” China Talk, 12 October 2022.

³“Interview Secretary Marco Rubio with Megyn Kelly of the Megan Kelly Show”, U.S. Department of State, 30 January 2025.

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022