อัญเจียแขฺมร์ | อภิญญา ตะวันออก

 

‘ติมอร์ฯ-แขมร์’

ในภาคคิด ‘ประดิษฐ์ไฉน’

 

มาเถิด มาร่วมยินดีกับติมอร์เลสเต (ติมอร์ตะวันออก) สมาชิกน้องใหม่ในประชาคมอาเซียน/2022 และความภาคภูมิใจของสมเด็จฮุน เซน ประธานกัมพูชาซึ่งทำหน้านี้อย่างสมเกียรติ ติมอร์ฯ เป็นสมาชิกลำดับที่ 11 ณ เดือนพฤศจิกายนที่ผ่านมา

จากนี้ไป เยี่ยงสมาชิกอื่นๆ ของชาวภูมิภาค ติมอร์เลสเตหวังไกลในการลืมตาอ้าปากด้านเศรษฐกิจที่ต้องรอนานถึง 2 ทศวรรษ หลังจากถูกสมาชิกถาวรประเทศหนึ่งปฏิเสธคำขอหนแล้วหนเล่า นี่ล่ะหมู่บ้านอาเซียน ฮุน เซน เองก็เคยเผชิญปัญหานี้จากตัวเองที่ทำรัฐประหาร ทำให้เข้าอาเซียนล่าช้ากว่าลาว-เมียนไป 2 ปี

พอได้ตอบรับติมอร์ฯ เรื่องนี้ ผู้นำกัมพูชาในฐานะประธานอาเซียนจึงได้เสียงชื่นชมจากนานาชาติ ซึ่งรวมทั้งเรื่องอื่นๆ

แต่เชื่อไหม หลายอย่างในความเป็น “ติมอร์ฯ-เขมร” ที่ดูเหมือนแตกต่าง แต่สำหรับฉันในเชิงปัจเจกแล้ว ติมอร์เลสเตคือเสียงหนึ่งที่คุ้นมากับนโยบายกัมพูชายุค 90

ในท่ามกลางความยุ่งเหยิงการเมืองอยู่นั้น มีหนุ่มสาวชาวต่างชาติจำนวนหนึ่งที่พากันมาตามหาความฝันในเขมร ต่างผละไปติมอร์ฯ โดยเฉพาะกลุ่ม photojournalist ที่ปิดตัวลงไปกับการถ่ายรูปด้วยฟิล์มและสำนักข่าวเซอร์วิส/เอเยนซี่ ที่เราจะไม่เห็นกลุ่มนี้อีกต่อไป

พวกเขาตายไปกับการถูกกวาดทิ้ง/ดิสรัปชั่นของสหัสวรรษ ที่ช่างบังเอิญเหมือนกับการปิดตัวลงของอัลลองแวงแห่งเขมรแดงกลุ่มสุดท้าย

บางทีภาคเวลาของโลกก็ช่วยจัดสรรทุกอย่างได้เป็นสัดส่วน เหมือนติมอร์ฯ-เขมร กับประสบการณ์ร่วมสงครามกลางเมืองและได้ยูเอ็น/อันแทคเป็นพี่เลี้ยง

แต่บางทีการเปลี่ยนผ่านของเวลาจากช่วงนั้น จากเขมร-ติมอร์ฯ ทางกลับกัน มีภาพจำบางอันเคยผ่านความรื่นรมย์และบอบช้ำของกลุ่มคนเล็กๆ ที่ทำมาหากินในเขมรแล้วพากันโบยบินไปติมอร์ฯ

ทั้งหมดนั้น มันคือคำตอบของวันวารอันแสนหวานพนมเปญที่ขาดการบอกเล่า ซึ่งเขาเธอเหล่านั้น คือนักลงทุนร้านอาหาร

และมันคือการรำลึกถึงเพื่อนของฉัน

 

ความสำเร็จยุคทองตอนนั้นของนักขุดทองทั้งหลายคือในปี 1993-97 ที่น่าตื่นตะลึงเหมือนเรื่องเล่าไม่รู้จบ โดยเฉพาะชีวิตเจ้าของร้านอาหารไทย ที่จู่ๆ ก็กลายเป็นเศรษฐินีชั่วข้ามคืน

แต่ด้วยวิถีเขมร สำหรับผู้มั่งคั่งร่ำรวยแล้วพวกเธอพวกเขาควรเป็นมากกว่านั้น เจ้าหญิง เอกอุดม โลกจุมเตียว มาดาม หรืออะไรก็ตามสุดแต่จะเรียกกัน แต่มันบอกให้เรารู้ว่าพวกเธอมักมีบริวาร องครักษ์ และเป็นผู้มีอิทธิพลไปโดยปริยาย

เพราะว่าที่นี่ไม่ใช่ชีวิตธรรมดา นอกจากกิจการที่ขายดีเป็นเทน้ำเทท่า บางคนยังนิยมออกไปเสี่ยงโชคในบ่อนกาสิโนที่กลาดเกลื่อนทั่วกรุงยามราตรี

นี่คือทางลัดฉบับการลงทุน และความเสี่ยงบางทีก็เป็นเรื่องของการสร้างบารมีและเครือข่าย ในหมู่นักลงทุนต่างชาติของประเทศที่กำลังพัฒนาแล้ว

ทางลัดเป็นเรื่องต้องเรียนรู้ และไม่ซับซ้อนอะไรสำหรับคนไทยที่รักการปรับตัว

แต่เธอบางรายก็เกือบสิ้นเนื้อประดาตัว ถ้าวันหนึ่งรัฐประหารและทำให้เกมทุกอย่างก็ถึงการสิ้นสุด

ไม่มีนักท่องเที่ยว ไม่มีองค์กรสนับสนุน ไม่มีทุนต่างชาติ และว่าทำไมฮุน เซน ถึงเดือดร้อนใจในปีถัดมาที่จะให้กัมพูชาเข้าอาเซียนโดยไว?

แต่เจ้าของกิจการนี่สิที่พากันตรอมใจ แลบ้างก็จากไป เจ้าของโรงแรมลาปายอสชาวสวิส ตรงหัวมุมตลาดใหม่ นายเก่าของพี่เดิมเพื่อนของฉันคือตัวอย่างของการล้มป่วยฉับพลันจนถูกส่งตัวไปเวียดนามและไม่กลับมาเขมรอีกเลย

เป็นชาวต่างชาติคนแรกที่สังเวยความตายแก่รัฐประหารเขมร (ตามที่ฉันรู้จัก) ความจริงอาชีพของเขาอาจเกิดโรครุมมากมาย ไหนจะแบกภาระค่าใช้จ่าย ค่าเช่าตึกรามอาคารที่แพงหฤโหด และอื่นๆ ซึ่งดูเหมือนนักลงทุนยุโรปจะปรับตัวไม่ดีนักเมื่อเทียบกับคนไทยที่กึ่งหนึ่งพูดเขมร และมีเส้นสายตามสถานะ ทดแทนสายป่านทางการเงิน

กระนั้น ชาวร้านอาหารเพื่อนพี่เดิมหลายคน พากันล่องหน บ้างกลับไปตั้งหลักที่เมืองไทย บ้างหายไปกับสายลม

แต่สำหรับบางคน การดิ้นรนยังคงอยู่ด้วยพื้นฐานความรักต่อประเทศนี้และพี่เดิมคือคนนั้น

กล่าวได้ว่า การล้มครืนเจ้าของลาปายอสผู้หอบหิ้วพี่เดิมมากัมพูชา เป็นเพียงต้นทางเท่านั้น เมื่อยุคทองการลงทุนในเขมรกำลังเฟื่องฟู พี่เดิมก็เป็นคนหนึ่งที่ถูกจีบออกมาจากที่เก่า

เผดิมไล่ล่าฝันของตัวเองกับเพื่อนนักลงทุนไทยอยู่หลายเจ้า แต่ในที่สุด เธอก็เปิดร้านอาหารของตัวเองตรงมุมถนนโบแด็ง ซึ่งเกิดขึ้นหลังจากรัฐประหารไม่นาน นับเป็นความบ้าคลั่งของคนชื่อว่าทำทุกอย่างด้วยความรัก และจากความเชื่อที่ว่า เธอมีอดีตกับดินแดนเขตดอกจัมปา (เขมรเรียกจัมเป็ย) คือลาวเขมร

ทุกมุมถนนพนมเปญจึงเป็นเหมือนรอยทางอันทรงจำ ทำเล องศา และตึกร้างเก่าๆ ที่แสนจะทรุดโทรม แต่สำหรับพี่เดิม ผู้ไม่เคยแปลงร่างกายไปตามจิตใจของตนนั้น แต่สำหรับอาคารโคโลเนียลบางรูปทรง เธอกลับหิวกระหายที่จะแปลง/ทรานส์ออกไปในแบบที่ตนจินตนาการ

ทั้งๆ ที่ร่างกายของพี่เดิมนั้น แม้แต่ตารางเซ็นต์ก็ไม่เคยแปลงโฉมมัน

หลายปีก่อนนั้น เราจึงนึกภาพไม่ออกต่อความแม่นางจัมปาตามที่พี่เดิมเล่า กระนั้น เมื่อได้เห็นจริตสไตล์การแปลงโฉมร้านรวงอย่างทั้งที่ไม่มีเงินในกระเป๋า เราก็รู้สึกทึ่งถึงพลังงานอันทุ่มเทและทำให้ร้านอาหาร “วังเดิม” แห่งนี้ เป็นเหมือนวิมานของผู้มาเยือน

แต่ช่างเป็นความคับแค้นของนักลงทุนที่รอคอยให้เศรษฐกิจฟื้น แต่เวลานั้นก็ยังยาวนานออกไป แต่ในบริบทนั้น การหยุดยั้งห้วงเวลาอันทุกข์ทนนั่นกลับผ่านไปอย่างช้าๆ ทว่า น่าจดจำ ซึ่งเราเองก็ไม่รู้ว่าสิ่งนั้นคืออะไร?

มันอาจเป็นเครื่องเรือนชิ้นเล็กๆ ที่เดิมหิ้วมาจากรัสเซียมาร์เก็ต หรือม่านมุ้งมือสองจากตลาดทไม ฯลฯ

ทุกอย่างต่างถิ่นที่มาในสมัยโคโลเนียล-สังคมนิยมและมันคือส่วนผสมผสานเวลาอันเปล่าดายของพวกเราที่เจ่าจม?

และนั่นเองที่ทำให้ฉันเข้าใจในเขมรคำหนึ่งคือ “ประดิษฐ์ไฉน” (คิดค้นใหม่และประดิษฐ์) ซึ่งมีอยู่ในหมู่ผลิตกร/นักศิลปะผู้สามารถสร้างงานภายใต้ความกดดัน และนั่นเองคือพี่เดิม

คืนวันหนึ่ง ขณะแวะไปเยือนและพูดคุยจนดึกดื่น จนพี่เดิมไม่อาจปล่อยฉันกลับที่พักเพียงลำพัง พนมเปญขณะนั้นมีลักษณะตกค่ำผู้คนก็เข้านอน และนั่นฉันจึงได้เป็นแขกพิเศษในห้องเล็กๆ เหนือหลังคาและเราต้องป่ายปีนขึ้นไปด้วยบันไดแมว

แต่เมื่อขึ้นอีกวัน เราจะมองเห็นเบื้องล่างและความเป็นไปในผู้คน ก่อนรุ่งอรุณสาง หรือยามดึกสงัดนั้น การได้ยินเสียงหลับใหลของเมืองที่เงียบงัน พนมเปญรัตติกาลคือสิ่งที่ต่างไปจากขื่อคาของเมืองอื่น มันทำให้เราเกิดจินตนาการที่เกิดจากภวังค์

ภายใต้ฟากฟ้าและหลังคาเรือนนั้น เมื่อมองไปยังเบื้องล่าง ฉับพลันของการจดจำประวัติศาสตร์อย่างอิสระในยุคสมัยต่างๆ ระหว่างโคโลเนียล-เขมรแดง-สังคมนิยมที่ปะปนกันรวมกันรากับถูกผลักพ้นออกไปจากชายขอบของอดีต ขณะหนึ่งขณะนั้น มันได้ตรึงเราไว้อย่างลึกซึ้งต่อความรู้สึกที่เชื่อมโยงไปสู่อัตลักษณ์ท้องถิ่น

ฉันคิดว่า ถึงคนที่ไม่สนใจในประวัติศาสตร์อย่างพี่เดิมก็ยังสัมผัสได้ถึงภาวะโอบรัดทางจิตวิญญาณอันมีต่อกัมพูชาอย่างแนบแน่นโดยไม่ว่าจะผ่านเวลายาวนานเพียงใด ความลำบากยากไร้กระทั่งต้องละทิ้งและไปตั้งต้นที่อื่นซึ่งคือติมอร์เลสเต

และนั่น คือฉากสุดท้ายและฉันสัมผัสได้ว่าการสูญเสียศักยภาพของนักประดิษฐ์ไฉนที่ไม่สมหวังกับการตั้งรกรากในเขมร คนแล้วคนเล่า แม้แต่ชาวเขมรเองอย่างนักสถาปัตยกรรมผู้ยิ่งใหญ่-วัณณ์ โมลีวัณณ์ ก็ต้องยอมหันหลังให้แก่เมืองซึ่งเคยเป็นที่รักแต่กลายเป็นอดีตของตนบนระบอบของความ “เป็นอื่น”

เช่นเดียวกับเผดิม ซึ่งแม้ว่าหลังจากนั้น การกลับมาที่นี่จะไม่มีวันเหมือนเดิม

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022