โลกทรรศน์

อุกฤษฏ์ ปัทมานันท์

 

เมื่อทะเลเดือด

 

เมื่อตอนที่ประธานาธิบดีสี จิ้นผิง ของจีนก้าวสู่อำนาจปี 2012 ได้ไม่นาน เขาเขียนบันทึกทำนองว่า

“…มหาสมุทรแปซิฟิกอันกว้างใหญ่ เป็นพื้นที่มั่นคงของทั้งจีนและสหรัฐอเมริกา…”

บันทึกของท่านผู้นำสูงสุดของจีนเวลานั้น เป็นข้อวิพากษวิจารณ์ที่ทำขึ้นในเวลาที่สหรัฐอเมริกากำลังพัฒนานโยบายและการดำเนินการด้านการต่างประเทศเพื่อ ปักหมุด (pivot) หรือ ปรับสมดุลใหม่ (rebalance) ในเอเชียแปซิฟิก ด้วยห่วงกังวัลถึงศักยภาพจีน ในการสร้างพื้นที่อิทธิพลในภูมิภาค อันสามารถก้าวมาไกลถึงหมู่เกาะแปซิฟิก

โดยในเวลานั้น นโยบายแปซิฟิกของจีน รวมทั้งข้อริเริ่ม หนึ่งแถบ หนึ่งเส้นทาง (Belt and Road Initiative-BRI) เป็นเส้นทางการพัฒนาเศรษฐกิจ มากกว่าใช้ ข้อริเริ่มนี้เพื่อยุทธศาสตร์ทางการเมืองและการทหารอย่างเปิดเผย

อย่างไรก็ตาม ความเปลี่ยนแปลงอย่างสำคัญก็เกิดขึ้น

 

ความเปลี่ยนแปลง

มีความเปลี่ยนแปลงอย่างมากเกิดขึ้น เมื่อการทูตระหว่างจีน-ไต้หวัน ได้ลดทอนความสัมพันธ์ระหว่างทั้งสองประเทศ เมื่อ Tsai Ing-wen ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีเป็นครั้งแรกในปี 2016 ในอีก 3 ปีต่อมา รัฐบาลจีนประสบความสำเร็จในการโน้มน้าว 2 รัฐในหมู่เกาะแปซิฟิกคือ Kiribati และหมู่เกาะ Solomon ให้เปลี่ยนมารับรองไทเปมาเป็นปักกิ่ง1

แล้วเดือนมีนาคม 2022 ที่ผ่านมา การออกแบบทางการเมืองของจีนในแปซิฟิกเผยออกมา เมื่อร่างข้อตกลงด้านความมั่นคงระหว่างจีนกับรัฐบาลหมู่เกาะ Solomon รวมทั้ง บทว่าด้วยที่ตั้งของเจ้าหน้าที่ทหารและตำรวจจีนใน Solomon และอนุญาตให้เรือจีนใช้ขนถ่ายสัมภาระต่างๆ ได้อย่างเต็มที่

ข่าวนี้เป็นคำเตือนสำคัญต่อภูมิภาค โดยเฉพาะต่อมหาอำนาจในภูมิภาคทั้งออสเตรเลียและนิวซีแลนด์ แม้ประธานาธิบดีของ Solomon คือประธานาธิบดี Manassek Sogavane ออกมายืนยันว่า การเจรจานี้ไม่รวมความเป็นไปได้ของการมีกองทัพเรือจีนอย่างถาวร

ทั้งออสเตรเลียและนิวซีแลนด์แสดงความกังวลมากว่า ถึงกระนั้น นี่คือการจัดตั้งการปรากฏตัวของกองทหารจีนในแปซิฟิกภายใต้ข้อตกลงนี้

สหรัฐอเมริกาไม่ละเลยความสนใจ มีแผนงานที่เจ้าหน้าที่ระดับสูง รวมทั้งขาใหญ่อย่างนาย Kurt Campbell ที่ใครๆ เรียกเขาว่า Indo-Pacific czar เดินทางมาพูดคุยเกี่ยวกับความมั่นคงของ Solomon

สำหรับสหรัฐอเมริกาและออสเตรเลีย แนวโน้มของจีนที่เกี่ยวข้องกับความมั่นคงในแปซิฟิก ยืนยันข้อสงสัยเกี่ยวกับบทบาทจีนนั่นเอง ในกลุ่มของสหรัฐอเมริกาและชาติพันธมิตรในแปซิฟิกนั้น จำเป็นต้องจัดให้มีการจัดหาความช่วยเหลือด้านความมั่นคง มีความชัดเจนและบอกเป็นนัยว่า จีนไม่ได้อยู่ร่วมในชาติพันธมิตรนี้

สำหรับพวกที่เชื่อเรื่องลัทธิขยายอิทธิพล (expansionism) เห็นว่า การขยายบทบาทของจีนเข้ากันไม่ได้กับวิสัยทัศน์ เสรีและเปิดของอินโดแปซิฟิก (Free and Open Indo-Pacific) แต่เป็นการคุกคามอำนาจเดิมของออสเตรเลียและสหรัฐอเมริกา และขยายสู่นิวซีแลนด์ด้วย

 

การตอบสนองของออสเตรเลีย

เมื่อมีข้อมูลหลุดออกมาจาก ดีลข้อตกลงความมั่นคงจีน-Solomon ย่อมทำให้รัฐบาลออสเตรเลียที่นำโดยนายกรัฐมนตรี Scott Morrison กังวลใจมาก

แปซิฟิกเป็นภูมิภาคสำคัญหลักของออสเตรเลียเรื่อยมา ทั้งจากรัฐบาลออสเตรเลียชุดที่แล้วภายใต้นโยบาย 2016 Pacific Step up การให้ความช่วยเหลือด้านการยกระดับโครงสร้างพื้นฐาน เช่น ปรับปรุงท่าอากาศยาน การลงทุนด้าน เคเบิล อินเตอร์เน็ตใต้น้ำให้กับประเทศ Micronesia, Kiribati และ Nauru

ออสเตรเลียยังให้ความสำคัญต่อการบูรณาการทางเศรษฐกิจในภูมิภาคแปซิฟิก เพราะความต้องการด้านแรงงานซึ่งออสเตรเลียขาดแคลนอย่างมาก2

แต่ในเวลาเดียวกัน การเลือกตั้งทั่วไปของออสเตรเลียในเดือนพฤษภาคมนี้มีความสำคัญต่อนายกรัฐมนตรีมอริสันอย่างมาก ดังนั้น ประเด็นเรื่องแปซิฟิกย่อมสำคัญต่อชัยชนะการเลือกตั้งที่กำลังจะมาถึง

แต่ประเด็นข้อตกลงความมั่นคงจีน-Solomon ย่อมทำให้นายกรัฐมนตรีท่านนี้ต้องทำให้ทุกอย่างเป็นประโยชน์ต่อออสเตรเลียและตัวท่านในการเลือกตั้งครั้งนี้ด้วย

จะเห็นได้ว่า ความสัมพันธ์จีน-ออสเตรเลียก่อนหน้านี้ก็แย่มากด้วย ในขณะที่ผู้สื่อข่าวออสเตรเลียประจำจีน 2 คนถูกกล่าวหาว่าเป็นภัยต่อความมั่นคงจีน ทางตำรวจออสเตรเลียก็สอบสวนกลุ่มสนทนาใน Wechat โซเชียลมีเดียจีน โดยตำรวจเห็นว่า การสนทนานั้นมีส่วนสนับสนุนผลประโยชน์แห่งชาติของจีน หรือคือมีประเด็นด้านการจารกรรม สายลับ และกล่าวหาว่า จีนแทรกแซงการเมืองภายในออสเตรเลียด้วย

ซึ่งก็เป็นข้อกล่าวหาเดียวกันของรัฐบาลจีนต่อผู้สื่อข่าวออสเตรเลียในจีนเหมือนกัน

ทั้งนี้ จุดเปลี่ยนทางการทูตระหว่างสองประเทศที่แย่ลงเรื่อยๆ น่าจะมาจากจุดยืนทางการทูตของรัฐบาลออสเตรเลียที่สนับสนุนการสอบสวนหาต้นตอโรคระบาดโควิด-19 อันสร้างความไม่พอใจจากจีนเป็นอย่างมาก

ผลที่ตามมาคือ รัฐบาลจีนได้บังคับใช้หลายๆ มาตรการต่อออสเตรเลีย การนำเข้าสินค้าของออสเตรเลีย เช่น เนื้อวัว ข้าวบาร์เลย์และไวน์ ที่มองได้ว่านี่เป็นการตอบโต้ของทางการจีน แล้วจีนยังเตือนนักท่องเที่ยวและนักศึกษาจีนในเรื่อง การเหยียดเชื้อชาติในออสเตรเลียอีกด้วย

ดังนั้น ข้อตกลงความมั่นคงจีน-Solomon จึงเป็นประเด็นที่กระตุ้นความบาดหมางระหว่างจีน-ออสเตรเลียอยู่แล้วทั้งเรื่อง สายลับ การแทรกแซงกิจการภายในของออสเตรเลีย ความไม่ชอบและระแวงจีน การกีดกันทางการค้า อันล้วนมีผลต่อการเลือกตั้งทั่วไปของออสเตรเลียทั้งสิ้น

อย่างไรก็ตาม ข้อตกลงด้านความมั่นคงจีน-Solomon เป็นอันตรายและเป็นการสถาปนาความมั่นคงด้านกายภาพจีนในแปซิฟิกมากกว่า เพราะย่อมขยายพลังอำนาจทางทหารและการเมืองทั่วภูมิภาคเลยทีเดียว

 

มองด้วย แว่นภูมิรัฐศาสตร์กว้างขึ้น

ดีลความมั่นคงระหว่างจีนและชาติในแปซิฟิกนี้ ตอบสนองโดยตรงต่อ ผู้ที่อยู่ที่นี่แล้วหรือ การฟื้นคืนชีพ กลุ่มความมั่นคงอินโด-แปซิฟิก โดยเฉพาะ AUKUS ซึ่งจีนได้ตอบโต้กลุ่มนี้มาตั้งแต่ต้นว่า เป็นพวก แนวความคิดแบบสงครามเย็น ที่บั่นทอนเสถียรภาพของภูมิภาค รวมทั้งประธานาธิบดีคนใหม่ของสาธารณรัฐเกาหลีเคลื่อนไหวเพิ่มความร่วมมือกับสหรัฐอเมริกา บางทีสาธารณรัฐเกาหลีอาจเข้าเป็นสมาชิก Quad ที่รวมสหรัฐอเมริกา อินเดีย ญี่ปุ่นและออสเตรเลีย เพื่อเผชิญกับเป้าหมายจีน คือ อำนาจนำ (Hegemony) ในแปซิฟิกตะวันตก3

คำถามใหญ่ที่ควรดูต่อไปจาก ข้อตกลงด้านความมั่นคงจีน-Solomon คือ มันจะนำไปสู่ความตกลงด้านความมั่นคงและการติดอาวุธ กับชาติอื่นๆ ในแปซิฟิกอีกหรือไม่ ตามความเห็นของประธานาธิบดีแห่งสหพันธรัฐ Micronesia ประธานาธิบดี David Pannnebo เห็นว่า จะเกิดความร่วมมือแบบพหุภาคีกับรัฐอ่อนแอในแปซิฟิก

ผลก็คือ ทำให้ออสเตรเลียชาติมหาอำนาจใหญ่ที่สุดของภูมิภาค อาจพิจารณาใหม่อีกครั้ง ต่อความพยายามเร่งด้านการทูตในแปซิฟิกและมีนโยบายที่ก้าวขึ้นเป็นมหาอำนาจทางการเมืองและการทหารเพิ่มมากกว่าเดิม ทั้งนี้ ด้วยเป็นช่วงของการหาเสียงในการเลือกตั้งทั่วไปในออสเตรเลีย

เรายังสังเกตเพิ่มได้ว่า รัฐสภาออสเตรเลียในเดือนมีนาคมที่ผ่านมา กำลังผลักดันอำนาจอ่อน (soft power) ในภูมิภาคนี้หลายด้าน และมีการกระจายความเชื่อมโยงอำนาจอ่อนกับประเทศต่างๆในแปซิฟิก ในประเด็นข้อตกลงด้านความมั่นคง จีน-Solomon ส่งผลให้นายกรัฐมนตรีออสเตรเลียต้องแสดงให้เห็นว่า ออสเตรเลียมีนโยบายลดความสำคัญของจีนในภูมิภาคแปซิฟิกลงด้วย

ทะเลที่ร้อนอยู่แล้ว ร้อนขึ้นมาอีก

¹Larisma Stunkel and Marc Lanteigne, “Now Australia and US will consider how to response, possibly intensifying the security competition in the Pacific”, The Diplomat 13 April 2022.

2Patricia O’Brien, “China-Solomon Islands Security Deal Changes Everything”, The Diplomat 5 April 2022.

³Philip Bowring, “Anti-China resistance grows in Asia-Pacific” Asia Sentinel 23 April 2022. : 1.