รายงานพิเศษ

มงคล วัชรางค์กุล

 

รัสเซียรบยังไม่ชนะ

แต่สงครามเศรษฐกิจ พ่ายยับเยิน

 

สงครามรัสเซียบุกยูเครนยังคงดำเนินต่อไป รัสเซียยังรบไม่ชนะ

กองทัพรถถัง รถลากปืนใหญ่ และรถบรรทุกทหารรัสเซียยาว 47 ไมล์ (60 ก.ม.) อยู่ห่างเคียฟ (Kyiv) เมืองหลวงของยูเครน 15 ไมล์ ไม่เคลื่อน Fox News บอกว่าขบวนทัพชุดนี้ขาดเสบียงอาหารและน้ำมัน

มีคนยูเครเนียน 1 ล้าน 3 แสนคนอพยพออกจากยูเครน เป็นผู้หญิง เด็กและคนชรา ผู้ชายอายุ 18-60 ปีต้องอยู่สู้ปกป้องบ้านเมือง

ในจำนวนผู้อพยพ 7.5 แสนคนเข้าโปแลนด์ ที่เหลือกระจายข้ามพรมแดนด้านตะวันตกไปฮังการี สโลวะเกีย โรมาเนีย

คนโปลิสให้การต้อนรับผู้อพยพอย่างอบอุ่น โบสถ์เก่าแก่ที่เมืองชายแดนโปแลนด์ตั้งเตาใหญ่หลายเตาทำอาหารเลี้ยงผู้อพยพ ท่ามกลางหิมะโปรยปราย

ชายชาวเยอรมันขับรถ 17 ช.ม.ลากเปียโนมา Medyka เมืองชายแดนโปแลนด์-ยูเครน แล้วขี่จักรยานลากเปียโนไปเล่นรับขวัญผู้อพยพ เขาบอกว่า หวังว่าจะหยุดสงครามด้วยเสียงเพลงที่ดังถึงปูตินที่ชอบดนตรีเหมือนกัน

คนโปลิสชวนผู้อพยพไปพักอาศัยที่บ้าน

1 มีนาคม 2022 ไบเดนปราศรัยต่อรัฐสภาสหรัฐ บอกว่า “ปูตินคำนวณผิดพลาดอย่างมหันต์เกี่ยวกับการรุกรานยูเครน เขา (ปูติน) คิดว่า เขาสามารถเข้าสู่ยูเครนและโลกจะพลิกคว่ำ แต่เขากลับพบกับกำแพงแห่งความแข็งแกร่งที่เขาไม่เคยคาดคิดมาก่อน เขาได้พบกับชาวยูเครเนียน”

“ภูมิใจ ภูมิใจ ในชาวยูเครเนียน” (proud, proud of Ukrainian)

รัสเซียตัดการสื่อสาร social medias ทั้งประเทศ ป้องกันคนรัสเซียนรับรู้ข่าวสงครามจากโลกภายนอก

The Wall Street Journal Weekend ฉบับ 5-6 มีนาคม 2565 ทำสกรู๊ปเรื่อง “ในหนึ่งอาทิตย์, ตะวันตก ‘หยุดยั้ง’ (cut off) เศรษฐกิจของปูติน” ระบุว่า

ก่อนหน้านี้สองอาทิตย์ บริษัทรัสเซียนสามารถขายสินค้าได้ทั่วโลก และลงทุนในตลาดทุนได้ทั่วโลก (0versea stock-index funds) คนรัสเซียนซื้อ MacBooks และ Toyotas ได้ที่บ้าน ใช้จ่ายเงินรูเบิลที่ต่างประเทศได้อย่างเสรี

แต่พลันที่รัสเซียบุกยูเครน ก็เกิดอีกหนึ่งสงครามเป็นฉนวนกางกั้นผูกมัดประธานาธิบดีวลาดิมีร์ ปูติน – สงครามการเงิน

เริ่มจากรัฐบาลตะวันตก sanction ระบบการธนาคารของรัสเซีย หลังจากหนึ่งอาทิตย์ผ่านไป ระบบการเงินได้เข้าไปตัดเส้นเลือดใหญ่ระหว่างรัสเซียกับโลกภายนอก ในบางกรณีผลลัพธ์ออกมามากกว่าการ sanction จะหมายถึง

บัตร Visa และ Mastercard ระงับการจับจ่ายของลูกค้ารัสเซียนหลายล้านคน, Apple Inc. หยุดการขายไอโพนในรัสเซีย, Google หยุดให้บริการ, การบริการตั๋วเดินทางโดยไม่ใช้เครดิตที่สถานี Moscow หยุดยั้ง, การค้าระหว่างประเทศ, การให้เครดิต และการประกันภัยการค้าสิ้นสุดลง

 

การถอดปลั๊ก (Unplugging) ประเทศเศรษฐกิจใหญ่อันดับ 11 ของโลกคือประวัติศาสตร์หน้าใหม่ของปัญหาข้อขัดแย้งทางเศรษฐกิจ

กล่าวอีกนัยหนึ่ง การขาดความน่าเชื่อถือในระบบการเงิน – การ clearing ระหว่างธนาคาร, settlement systems, messaging protocols, cross-border of credit เพียงอย่างใดอย่างหนึ่งจะทำให้ระบบเศรษฐกิจล้มเหลวทันที

รัสเซียกำลังเผชิญหน้าซ้ำเดิมเหมือนกับความเจ็บปวดจากวิกฤตการเงิน – financial crisis ใน episodes ยุคสหภาพโซเวียต ปี 1998 ที่เศรษฐกิจพังทลายในชั่วข้ามคืน

ในช่วงหลายสิบทศวรรษที่ผ่านมา รัสซียกู้สภาพเศรษฐกิจกลับคืนมาแลดูดีในสายตานักการเงินในนิวยอร์ก ลอนดอน และโตเกียว

สิ่งนี้ไม่ใช่เรื่องที่จะสร้างได้อย่างรวดเร็วดุจสายฟ้า (warp speed) และไม่ง่ายที่จะนำกลับคืนได้ทั้งหมด

ค่าเงินรูเบิลหล่นลง 25% (Fox News บอกว่า 30%) ตอนนี้เงินรูเบิลใช้ไม่ได้นอกรัสเซีย เพราะธุรกรรมการเงินของตะวันตกปฏิเสธการแลกเปลี่ยนเงินรูเบิล

ตลาดหุ้นมอสโกปิด

ธนาคารกลางรัสเซีย (The Russian Central Bank) ประกาศเพิ่มอัตราดอกเบี้ยขึ้นหนึ่งเท่าตัว เพื่อสู้กับการโจมตีของนักลงทุนต่างประเทศ และป้องกันการดิ่งเหวของค่าเงินรูเบิล

สอง Firms สำคัญในการ clearing securities trades คือ Euroclear และ DTCC บอกว่าขอหยุดขบวนการแลกเปลี่ยน Russian Transaction ทันที

เพราะอัตราดอกเบี้ยสูงลิ่วในรัสเซียเนื่องจากการโดน sanction ปูตินจึงมีคำสั่งให้คนกลาง (intermediaries) ในรัสเซีย “เบี้ยวหนี้” ไม่จ่าย ทั้งบริษัทเอกชนและหน่วยงานรัฐบาลพร้อมใจกัน “ปฏิเสธ” จ่ายค่าพันธบัตร (bond payment) ให้ต่างชาติ – international creditors

WSJ บอกว่า การเบี้ยวหนี้จะทำให้รัสเซีย “เป็นพิษ” (toxic) จากการลงทุนไปอีกหลายปี

หุ้นของบริษัทรัสเซียน แม้ว่าจะไม่มีความสัมพันธ์กับเคลมลิน ก็ “โดนเตะ” ออกจาก stock-index funds ซึ่งจะทำให้ต้องโดดเดี่ยวจาก pool ของเมืองหลวงตะวันตก

นักวิเคราะห์วิจารณ์ว่า เศรษฐกิจรัสเซียจะหล่นลงอย่างน้อย 25% ในไตรมาสแรก

 

สายใยชีวิตเส้นเดียวที่ยังเหลือหล่อเลี้ยงเศรษฐกิจรัสเซียเชื่อมกับตะวันตก คือการส่งออกพลังงาน (supplies of energy) ปีที่แล้วทำรายได้ $ 240 พันล้าน

สมาชิกรัฐสภาคองเกรสขอให้ทำเนียบขาวขยายการ sanction ถึงการชำระค่าน้ำมันให้รัสเซีย

กลางสัปดาห์ที่ผ่านมา มีผู้สื่อข่าวถาม Jen Psaki โฆษกทำเนียบขาวว่า อเมริกาประกาศ sanction รัสเซีย แต่ทำไมยังสั่งน้ำมันจากรัสเซีย Psaki ตอบว่า mainland ของอเมริกาไม่ได้ใช้น้ำมันรัสเซีย มีแต่รัฐฮาวายที่ใช้น้ำมันรัสเซีย เท่ากับ 10% ของการบริโภคน้ำมันในอเมริกา

ฮาวายจะเลิกสั่งน้ำมันจากรัสเซียในเร็วๆ นี้

ตลาดบอกว่า น้ำมันรัสเซียมีปัญหาเรื่องหาลูกค้าสั่งน้ำมันไม่ได้นับแต่วันแรกที่บุกยูเครน

“ยุคทองของน้ำมันรัสเซียตั้งแต่ปี 1945 สิ้นสุดลงเมื่ออาทิตย์ที่แล้ว” Gary Greenberg หัวหน้าฝ่ายตลาดเกิดใหม่ (global emerging market) ของกองทุน Federated Hermes บริหารกองทุน $ 669 พันล้านกล่าว “ในฐานะนักลงทุน เราต้องมองหาสิ่งแตกต่างใหม่”

รายได้ของรัสเซีย 40% มาจากการส่งออกพลังงาน

 

8 มีนาคม 2022 สายการบิน Aeroflot ระงับเที่ยวบินต่างประเทศทั้งหมด เพราะถูกแบนจากน่านฟ้าทั่วโลก ยกเว้นเที่ยวบินรัสเซีย-เบลารุส

ปี 2014 รัสเซียบุกยึดแหลมไครเมีย ช่วงนั้นโดน sanction ในขอบเขตจำกัด รัสเซียสร้างระบบโอนเงิน domestic ของตัวเองชื่อ Mir (ภาษารัสเซียนแปลว่า peace – สันติภาพ) แล้วย้ายทรัพย์สินนอกประเทศจากอเมริกากับยุโรปไปไว้ที่จีน ซึ่งมีความสัมพันธ์ที่ดีกับปูติน ต่อมามีการเพิ่มทองคำสำรองขึ้นสองเท่า

ขณะนี้เงินทุนสำรองต่างชาติของรัสเซีย $ 630 พันล้านนั้น 40% ฝากไว้ในประเทศที่ร่วมการ sanction รวมทั้งสวิตเซอร์แลนด์ที่เคยเป็นกลาง จึงเบิกออกมาไม่ได้ ที่เหลืออยู่ในจีน ซึ่งนำมาใช้สอยได้แต่เฉพาะในจีน ถ้าจะนำมาใช้นอกจีนต้องเปลี่ยนเป็นดอลลาร์หรือยูโร ซึ่งไม่มีธนาคารไหนในโลกยอมแลกเปลี่ยนให้

รัสเซียเหมือนผู้ส่งออกน้ำมันที่ร่ำรวยรายอื่น คือส่งออกน้ำมันและก๊าซ แต่นำเข้าส่วนประกอบรถยนต์ ยารักษาโรค อุปกรณ์สื่อสาร wallpaper และผักสด

การนำสินค้าเข้านั้นต้องใช้เรือขนส่ง แต่ Maersk สายการเดินเรือยักษ์ใหญ่ของเดนมาร์กระงับการขนส่งสู่รัสเซีย

Czarnikow Group แห่ง London – base trade financing firm อาทิตย์ที่ผ่านมาโหลดสินค้าพลาสติกพิเศษใช้ผลิตขวดโซดาและ clamshell packing ลงเรือไปรัสเซียและยูเครน ปรากฏว่า บริษัทประกันยื่นโนติสไม่รับประกันเรือ ต้องเลือกเดินทางไปเมืองท่าประเทศอื่น

ขั้นตอนของสถาบันการเงินจะปิดกั้นรัสเซียจากตลาดโลกอีกหลายปี

ผู้บริหารกองทุนหลายหมื่นล้านเหรียญบอกว่า จะกันการลงทุนออกจากตลาดหุ้นรัสเซีย เพราะเมื่อบริษัทรัสเซียต้องออกจาก Index เงินที่ลงทุนถือไว้ก็หายไปหมด และเป็นเรื่องยากที่บริษัทเหล่านั้นจะกลับมาได้ในอีกไม่นานปี

KLP Group กองทุน pension fund ใหญ่ที่สุดในนอร์เวย์ถือหุ้น Russian stocks ไว้จำนวนมาก ขายหุ้นไม่ได้ เพราะตลาดหุ้นรัสเซียปิดมา 5 วันแล้ว ตอนนี้วางแผนขายให้ตลาดคู่ขนาน (dual listing) ในลอนดอนแทน

นักวิเคราะห์ของ Columbia Threadneedle Investment บอกว่า ตลาดตายสนิทแล้วสำหรับสินทรัพย์รัสเซีย เมื่อตลาดเปิดจง

“ขายทิ้งทุกราคา”

รัสเซียพ่ายสงครามเศรษฐกิจยับเยิน