ล้านนาคำเมือง

ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “บิดปั๋นปี้ บี่ปั๋น้อง”

“บิด” แปลว่า แบ่ง

“ปัน” แปลว่า แบ่งปัน

“บี่” ตามพจนานุกรมฉบับแม่ฟ้าหลวง แปลว่า คลี่ออก เปิดออก เบะออก เช่น บี่ปาก แปลว่าเบะปาก บี่ไห้ แปลว่า แบะจะร้องไห้ แต่ในที่นี้น่าจะแปลว่าแบ่งออกมาแล้วบี้ให้เป็นชิ้เล็กๆ

วรรคแรก “บิดปั๋นปี้” คือ การบิดอะไรสักอย่างหนึ่งออกแล้วแบ่งให้พี่ สมมุติว่าพ่อมีข้าวจี่อยู่ชิ้นหนึ่ง แล้วพ่อบิดข้าวออกมาชิ้นหนึ่ง แบ่งให้ลูกคนพี่

ส่วนวรรคที่สอง “บี่ปั๋นน้อง” คือการแบะข้าวจี่ออกมาหน่อยหนึ่งแล้วบี้ให้เป็นชิ้นเล็กๆ แบ่งให้ลูกคนน้อง เพราะน้องกินได้คำเล็กกว่า เป็นการแบ่งปันข้าวจี่ให้ลูกคนน้องอย่างเหมาะสม

รวมความแล้วสำนวน บิดปั๋นปี้ บี่ปั๋นน้อง เป็นคำสอนในสังคมล้านนา ที่มีอะไรก็ให้แบ่งปันกัน

 

ในการ “บี่” ยังสะท้อนถึงความละเอียดอ่อนในการให้อีกด้วย เพราะถ้าน้องเล็กได้ข้าวจี่ชิ้นใหญ่ไปก็อาจจะกินไม่ได้ กัดไม่ออก

ไม่เพียงแต่สอนให้แบ่งปันในพี่น้องเท่านั้น สำหรับสังคมโดยรวม ในล้านนาก็จะมีการเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน แบ่งกันตั้งแต่เอาบุญจากวัดมาฝากเพื่อนบ้าน มีอะไรกินก็แบ่งกันในหมู่เพื่อนบ้าน

วันนี้ป้ามีเอาแกงขนุนมาให้พ่ออ้าย อีกวันพ่ออ้ายเอาน้ำพริกเห็ดหล่มไปให้ยายคำ แล้วยายคำก็ทำข้าวต้มมัดไปสู่ทั้งป้ามีและพ่ออ้าย

ทั้งหมดนี้คือน้ำใจ ทำให้การอยู่ร่วมกันในสังคมล้านนา เต็มไปด้วยความอบอุ่น และความสุข เป็นการประสานไมตรีของผู้คนในชุมชน ทำให้สังคมมั่นคงด้วยคุณธรรม

นิทานอีสปก็สอนเรื่องการแบ่งปันเช่นเดียวกัน

 

หมูมันกิ๋นบ่ปั๋นไผ จ๋นขี้ปุ๋มแตกตาย

แปลว่า หมูมันกินไม่แบ่งใคร จนท้องแตกตาย

 

เรื่องมีอยู่ว่า

หมาจัดงานเลี้ยง เชิญหมู และสัตว์หลายตัวไปกินข้าว พอถึงเวลาอาหาร หมูแต่ละตัวก็กินแบบมูมมาม สวาปามเข้าไปอย่างรวดเร็ว เพราะกลัวว่าสัตว์อื่นจะแย่งกิน

แม้ว่าหมาเจ้าภาพจะบอกว่ามีอาหารเพียงพอสำหรับทุกคน ค่อยๆ กินก็ได้

แต่หมูไม่สนใจตะกละตะกลามยัดทะนานเข้าไป ขนาดพุงกางลุกไม่ขึ้นแล้ว ก็ยังกินต่อ หมูบางตัวจึงสำลักอาหารคาปากตาย บางตัวก็ท้องแตกตาย

อีสปสอนว่า ใครก็ตามที่เสพเกินพอดี จนล้นเกิน ไม่ยอมแบ่งปันใครย่อมจะมีแต่ความทุกข์

ซึ่งตรงกับสำนวนโบราณล้านนา “บิดปั๋นปี้ บี่ปั๋นน้อง”

แสดงว่าปราชญ์ชาติใดภาษาใด ล้วนสอนให้มนุษยชาติรู้จักการแบ่งปัน เพื่อจะได้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข