ล้านนาคำเมือง

ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “เก็ดถะหวา”

เก็ดถะหวา เป็นชื่อของดอกไม้ หมายถึง พุดซ้อน พุดจีน หรือพุดใหญ่

ชื่อทางวิทยาศาสตร์คือ Gardenia jasminaio Ellis วงศ์ RUBIACEAE บางถิ่นเรียก “แกถะหวา” “ซ้อน” หรือ “ซ้อนห้อ”

เก็ดถะหวา ชาวล้านนาถือเป็นไม้มงคลโดยเฉพาะสำหรับคนเกิดวันจันทร์ วันพฤหัสบดี และวันศุกร์ เชื่อกันว่า มีคุณทางด้านโภคทรัพย์ ผู้ใดปลูกไว้ในบ้านจะสมบูรณ์พูนผล

ชื่อของดอกเก็ดถะหวา ถือกันว่าเป็นชื่อที่พ้องเสียงกับคำว่า “วิวาห์” อีกทั้งคำว่า “ซ้อน” หมายถึง “คู่ซ้อน” คือ “คู่รัก” จึงนิยมนำดอกเก็ดถะหวาไปเป็นดอกไม้ประดับบายศรี ในพิธีบายศรีสู่ขวัญคู่บ่าวสาวงานมงคลสมรส

การปลูกต้นเก็ดถะหวา นิยมปลูกทิศพายัพหรือทิศตะวันตกเฉียงเหนือ โดยมักให้ผู้ชายที่เกิดในวันจันทร์ปลูกในวันเสาร์ เพื่อให้เกิดผลทางความเป็นมงคลตามความเชื่อ

 

นอกจากนี้ ชาวล้านนามีความเชื่อเรื่องของ “พญาดอก” โดยเชื่อว่าในแต่ละปีจะมีดอกไม้ที่เป็นพญา คือเป็นใหญ่แก่ดอกไม้ทั้งปวง เมื่อถึงวันสงกรานต์ หลังจากประกอบพิธีกรรมอาบน้ำดำหัวชำระกายตามขนบธรรมเนียมแล้วจะนำเอาดอกไม้ที่เป็นพญาดอกนี้ทัดหูหรือเสียบแซมที่มวยผม ด้วยเชื่อกันว่าจะทำให้มีอายุมั่นยืนยาว ดอกเก็ดถะหวา ถือเป็นหนึ่งในจำนวน “พญาดอก” ดังกล่าว

เช่น ในปี พ.ศ.2552 ดอกเก็ดถะหวาเป็นพญาดอก เมื่ออ่านจากหนังสือปีใหม่เมืองล้านนา ในวันสังขานต์ล่อง คนล้านนาจะพากับอาบน้ำดำหัวด้วยน้ำส้มป่อย แต่งกายด้วยผ้าใหม่แล้วทัดดอกเก็ดถะหวาเพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตน

ส่วนสรรพคุณทางยาของดอกเก็ดถะหวา มักใช้รากเป็นยาแก้ไข้ เปลือกและลำต้นแก้บิด ใบใช้พอกแก้ปวดศีรษะ และผลใช้กินขับพยาธิและขับปัสสาวะ เป็นต้น

และเนื่องจากดอกเก็ดถะหวามีสีขาวจึงถือเป็นดอกไม้แทนความสะอาดบริสุทธิ์ของจิตใจ และมีกลิ่นหอมแทนความหอมของศีลธรรม ชาวล้านนาจึงนิยมถวายดอกไม้ชนิดนี้เป็นพุทธบูชากันโดยทั่วไป

 

เนื่องในวาระขึ้นปีใหม่ 2565 ชมรมฮักตั๋วเมืองขอให้ท่านผู้อ่านทุกท่านมีความสวัสดี ถึงซึ่งความป็นมงคล ประสบแต่ความสุขความเจริญ มีสุขภาพดีตลอดไป

และขอมอบบทประพันธ์ดอกไม้เพิ่มความสดชื่นมายังทุกท่าน

เจ้าดวง ดอกไม้ ใกล้ไกล กลิ่นหอม

ภมร ดมดอม หอมไป ทั่วหล้า

ยิ่งได้ ดอมเก็ด ถะหวา กลีบอ้า

ดั่งรส สารา ยื่นน้อม

ปีใหม่ ไชยดี สุขี ยิ่งพร้อม

สิริ แวดล้อม กายา

หอมเกียรติยศ ปรากฏ โลกา

ดั่งหอม มาลา เหมือนกัน เนอเจ้า ฯ

 

เก็ดถะหวา บางตี้ฮ้องดอกซ้อน

แปลว่า เก็ดถะหวา บางที่เรียกว่าดอกซ้อน