ที่มา | มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 22 - 28 ตุลาคม 2564 |
---|---|
คอลัมน์ | ล้านนาคำเมือง |
เผยแพร่ |
ล้านนาคำเมือง ชมรมฮักตั๋วเมือง
สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า ป๋อ-สา
หมายถึง ต้นปอสา หรือบางท้องถิ่น เรียกว่า ไม้ปอ
อีสานเรียก ปอกะสา
ภาคตะวันตกเรียก หมกพี
ภาคใต้เรียก ปอฝ้าย
ภาษาอังกฤษเรียก paper mulbery มีชื่อวิทยาศาสตร์ ว่า Broussonettiapapyrifera (L.) Vent.
ชื่อสกุลตั้งเพื่อเป็นเกียรติแก่ P.M.A. Broussonet นักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศสที่ทำการศึกษาพืชสกุลปอสาและชื่อบ่งชนิดมาจากลักษณะการใช้ประโยชน์จากเปลือกต้นในการทำกระดาษ
ปอสาเป็นสมาชิกในวงศ์มะเดื่อ MORACEAE จึงมียางขาวคล้ายน้ำนมเหมือนกัน
ลักษณะนิสัยเป็นไม้ต้น ใบเดี่ยวรูปรี หรือไข่กว้าง ปลายแหลม โคนมน กลางใบ ขอบเว้าลึกเป็น 3-5 พู เรียงสลับ แผ่นใบบางนิ่ม ผิวใบมีขนสาก ขอบจักเป็นซี่ฟัน ดอกแยกเพศอยู่คนละต้น ช่อดอกเพศผู้เป็นช่อยาวห้อยลง ช่อดอกเพศเมียเป็นกระจุกแน่นทรงกลม ผลเป็นผลรวม ทรงกลมสีแดงอมส้ม ภายในมีเมล็ดสีแดง
มีถิ่นกำเนิดในประเทศจีนและญี่ปุ่น ทางตอนเหนือของพม่าและไทย ชอบขึ้นในที่มีความชุ่มชื้น ริมน้ำ ในป่าค่อนข้างโปร่ง ในไทยมีทั่วไปในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่ระดับความสูง 50-80 เมตร เหนือระดับน้ำทะเล
ออกดอกช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงมีนาคม
เปลือกต้นใช้ทำกระดาษสา
เนื้อไม้ใช้ทำตะเกียบ ไม้จิ้มฟัน
ใบอ่อนผสมรำข้าวเป็นอาหารหมู
ผลสุกเป็นอาหารนกและกระรอก
น้ำมันจากเมล็ดใช้ทำสีเครื่องเขิน
สรรพคุณและประโยชน์ทางยา
ใช้ใบหรือกิ่งอ่อนนำมาตำพอกแผลสดช่วยห้ามเลือด
รากและเปลือกช่วยสมานแผลสด แผลฟกช้ำ
ยางใช้ทาแก้กลากเกลื้อนโดยใช้ยางสด 1 ส่วน ผสมเหล้าหรือวาสลีน 9 ส่วน
ผลใช้พอกแผลที่มีหนองได้
การใช้ในทางยาในต่างประเทศ อาทิ ฮาวายใช้ยางเป็นยาระบายอ่อนๆ
ประเทศจีนใช้ใบและผลเป็นยาบำรุงตับไต บำรุงการมองเห็น และบรรเทาความเมื่อยล้า
ป๋อสา เปือกของต้นมันใจ๊แป๋งกะดาด
แปลว่า ปอสา เปลือกของต้นมันใช้ทำกระดาษสา