ไม่อยากได้แต่ก็กำลังมา นั่นคือ อาการปวดเข่า ปวดแข้งปวดขา อย่านึกว่าเฉพาะรุ่น สว. (สูงวัย) เท่านั้นที่มีโอกาสมากกว่ารุ่นอื่น เพราะในความเป็นจริงคนรุ่นหนุ่มสาวจำนวนไม่น้อยก็มีอาการปวดเข่า ปวดแข้งขากันมาก เพราะอะไรหรือ?

ท่านลองทบทวนตัวเองว่ามีพฤติกรรมส่วนใดที่มีความเสี่ยงต่ออาการปวดเข่าหรือไม่ เช่น ยืนนาน น้ำหนักตัวมากหรืออ้วน ไม่บริหารร่างกายหรือออกกำลังกายกันเลย ฯลฯ

มูลเหตุมากมายเหล่านี้คอยกัดกร่อนให้ข้อเข่าของเราเสื่อมถอยได้ก่อนวัย

แต่ก็มีอีกกลุ่มหนึ่งที่เป็นไปตามวัย และเป็นไปตามโครงสร้างร่างกาย เช่น ขาโก่ง ข้อเข่าผิดรูป ฯลฯ กลุ่มคนสูงวัยและที่มีโครงสร้างผิดรูปย่อมมีความเสี่ยงปวดเข่ามากกว่ากลุ่มอื่น

ถ้าไม่ใช่เพราะเกิดจากกระดูกเสื่อม ขาโก่ง โครงสร้างร่างกายผิดปกตินั้น ใครที่มีอาการปวดเข่า ในมุมมองภูมิปัญญาแพทย์แผนไทยอธิบายว่า อาการปวดเข่ามาจากการติดขัดของลมในร่างกาย และตามหลักทฤษฎีเส้นของการนวดไทยที่เส้นอาจเกิดการติดขัด

ดังนั้น ในมุมมองศาสตร์การแพทย์ดั้งเดิมของไทย เห็นว่าทั้งลมและเส้นเป็นเรื่องเกี่ยวเนื่องกัน สัมพันธ์กัน

การแก้ไขอาการปวดเข่าก็ต้องแก้ที่ลมและเส้นนั่นเอง

ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยมองว่าลมในร่างกายมีหลายชนิด แต่มีลมชนิดหนึ่งถ้าเดินไหลไม่สะดวกเกิดอาการติดขัด ที่มักจะทำให้ข้อต่างๆ ในร่างกายพลอยติดขัดแล้วจะมีอาการปวดและบวมได้ ซึ่งไปทำให้ข้อเข่า ข้อเท้า ข้ออื่นๆ ปวดบวมได้

เมื่อรวมกับหลักการเรื่องเส้นของนวดไทย การจะแก้ก็ต้องแก้ไขทั้ง 2 สาเหตุ

ถ้าย้อนไปในคัมภีร์เก่าสมัยอยุธยา ตำรับพระโอสถพระนารายณ์ ได้บันทึกยาอยู่ 2 ตำรับ คือ “ยาพระอังคบพระเส้น” และ “ยาทาพระเส้น”

ตำรับยาแรก เป็นตำรับลูกประคบ ช่วยเส้นที่ตึงให้หย่อน ประกอบตัวยา เทียนดำ เกลือ อย่างละ 1 ส่วน อบเชย 2 ส่วน ใบพลับพลึง 8 ส่วน ใบมะขาม 16 ส่วน ตำพอละเอียด คลุกให้เข้ากัน ห่อผ้า นำไปนึ่งให้ร้อน แล้วประคบตามเส้นที่ตึง

“ยาทาพระเส้น” เป็นยาทา แก้เส้นที่ผิดปกติ รวมไปถึงแก้ลมอัมพาต แก้ลมปัตคาด แก้ตะคริว แก้จับโปง แก้เมื่อยขบ ประกอบด้วย พริกไทย กระชาย ข่า หอม กระเทียม มหาหิงคุ์ ยาดำ อย่างละ 1 ส่วน ตะไคร้หอม ใบขี้เหล็ก ใบตองแตก ใบมะขาม ใบเลี่ยน อย่างละ 4 ส่วน ใบมะคำไก่ 16 ส่วน โดยใช้เหล้าขาว หรือน้ำส้มสายชู เป็นกระสายยา ใช้ทาบริเวณที่เป็น

ตำรับยาทั้ง 2 ตำรับ ใครจะนำไปใช้ก็ได้เลย แต่ให้เข้าใจเพิ่มอีกนิดว่า การใช้ลูกประคบสมุนไพรซึ่งมีความร้อนนั้น ไม่ควรใช้ในกรณีที่ข้อเข่าหรือบริเวณนั้นกำลังอักเสบ ซึ่งมักจะมีอาการบวม แดง และร้อน

เพราะถ้าใช้ลูกประคบร้อนจะยิ่งทำให้การอักเสบเพิ่มขึ้น อาการปวดบวมก็มากขึ้นด้วย

ถ้าใครกำลังมีอาการปวดบวมแดงต้องใช้วิธีประคบเย็น เช่น ใช้น้ำแข็งห่อผ้าประคบ บรรเทาอาการบวมแดง

ซึ่งเป็นที่น่ายินดีที่ขณะนี้หน่วยบริการสาธารณสุขหลายแห่ง จัดบริการยาพอกบรรเทาอาการปวดเข่าด้วยสมุนไพร ที่มีบริการทั้ง 2 รูปแบบ

ขอยกตัวอย่างสูตรยาบางขนาน ซึ่งแต่ละที่อาจจะใช้ส่วนประกอบแตกต่างกันไปบ้าง ดังนี้

สูตรยาที่เรียกว่า ยาพอกเย็น คือเพื่อแก้อาการที่กำลังปวด แดง ร้อน และอาจบวมด้วย ส่วนประกอบ, ใบย่านาง 10 ใบ, ใบรางจืด 10 ใบ, ใบตําลึง 10 ใบ, ใบฟ้าทะลายโจร 10 ใบ และใช้ดินสอพองพอประมาณพอให้ยาข้น

ให้เอาสมุนไพรทั้ง 4 ชนิดล้างน้ำให้สะอาด แล้วนำมาตำผสมกับดินสอพอง คลุกเคล้าให้ดี แล้วใส่น้ำสะอาดสักครึ่งแก้ว

ถ้าผู้ป่วยต้องการยาพอกทันทีก็นำน้ำยาข้นๆ มาพอกที่หัวเข่าได้เลย

แต่ถ้าพอรอได้ ก็มีเทคนิคให้นำยานี้ไปแช่ตู้เย็นให้ตัวยาเย็นๆ แล้วจึงเอามาพอกที่เข่า แล้วปล่อยไว้ 20-30 นาที หรือรอจนตัวยาแห้ง

ควรพอกวันละ 1-2 ครั้ง (เช้า-เย็น) จะช่วยลดอาการปวดเข่า เข่าบวม

ตำรับยานี้สมุนไพรทุกชนิดมีคุณสมบัติเย็นทั้งนั้น ตั้งแต่ตำลึง ย่านาง รางจืด และดินสอพองก็เป็นยาเย็นด้วย

แต่ถ้ามีอาการเจ็บเข่าที่ไม่มีอาการบวม แดง และพอเอามือไปสัมผัสไม่ร้อนนั้น ก็ลองใช้สูตรตัวยาสมุนไพรรสร้อน ทำพอกหรือประคบเข่าได้ ประกอบด้วย เหง้าขิงสดและเหง้าไพลสด นำมาล้างน้ำสะอาด นำมาฝานเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วตำให้ละเอียด คะเนปริมาณว่าพอเพียงในการนำมาพอกที่เข่า

สมุนไพรที่เตรียมไว้ให้ผสมกับน้ำมันงา หรือน้ำมันมะกอก หรือน้ำมันมะพร้าวก็ได้ โดยคลุกเคล้าให้เข้ากัน แล้วเอาไปพอกที่เข่า แล้วหาผ้าพันไว้ แต่อย่าใช้ผ้าหนาเกินไป ให้เลือกผ้าบางๆ พอให้ระบายอากาศได้ พอกทิ้งไว้สัก 30-45 นาที ทำเช้าเย็น

ตำรับนี้จะเลือกใช้เพียงขิงอย่างเดียวหรือไพลอย่างเดียวก็ได้ สมุนไพรทั้งสองนี้มีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดและแก้อักเสบได้

นอกจากพอกยาสมุนไพรแล้ว หากได้กินน้ำต้มเถาโคคลานอุ่นๆ วันละ 3 เวลา ครั้งละแก้ว ก็จะช่วยบรรเทาอาการปวดเมื่อยด้วย และยิ่งได้นวดคลายเส้น อาจทำการนวดตนเอง

หรือไปพบหมอนวดไทยช่วยจับเส้นคลายเส้น ก็ยิ่งช่วยบรรเทาอาการปวดข้อเมื่อยแข้งขาได้ดีขึ้น

และถ้าได้ออกกำลังกายฝึกท่าบริหารกล้ามเนื้อเข่าให้แข็งแรง ก็จะเป็นการเสริมให้อาการปวดเข่าทุเลาเบาบางลงด้วยเช่นกัน