ล้านนาคำเมือง ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “ธัมม์มาไลยโผดโลก”

หมายถึง พระธรรมเทศนาเรื่อง พระมาลัยโปรดโลก

ธรรมมาลัยโผดโลก เป็นเรื่องของพระเถระนามว่าพระมาลัยได้เดินทางท่องเที่ยวไปสู่นรกและสวรรค์ แล้วนำเรื่องราวเหล่านั้นมาเทศนาสั่งสอนให้มนุษยโลกละเว้นความชั่วและให้มั่นทำบุญ สร้างความดีเพื่อไปกำเนิดในยุคของพระศรีอาริยเมตไตรย ด้วยเชื่อว่าเป็นยุคที่มีความสุข ไม่เบียดเบียนซึ่งกันและกัน

ธรรมมาลัยโปรดโลก มีลักษณะพิเศษที่มีความสำคัญต่อวิถีชีวิตของคนล้านนา ถือเป็นธรรมเนียมปฏิบัติในการเป็นเทศนาธรรมในงานทำบุญทักขิณานุปทานหรือทำบุญศพของกลุ่มวัฒนธรรมทางภาคเหนือตอนบน

เนื้อหาของธรรมมาลัยโปรดโลก กล่าวถึงนรกสวรรค์ บาปบุญคุณโทษ และพระศรีอาริยเมตไตรยพระพุทธเจ้า เพื่อเป็นสื่อให้ได้เข้าใจถึงกรรมดี กรรมชั่ว มีอิทธิพลเป็นอย่างมากต่อความเชื่อของคนไทย เช่นเดียวกับเรื่องไตรภูมิพระร่วง ทั้งในด้านศีลธรรมจริยธรรม ด้านพิธีกรรมงานอวมงคล และด้านการศึกษาภาษาล้านนา

จึงเป็นเหตุให้นิยมจารลงในใบลานไว้ตามวัดต่างๆ เพื่ออุทิศผลบุญให้แก่ญาติที่ล่วงลับไป ถือว่าได้สร้างพระธรรมไว้ในพระพุทธศาสนา จะได้รับกุศลผลบุญเป็นอย่างมาก และนิยมจารพระอภิธรรม 7 คัมภีร์ไว้ตอนต้นผูก (ใบลาน)

 

การเทศนาธรรมมาลัยโปรดโลกของล้านนา มีเนื้อหาเค้าโครงคล้ายๆ กับการสวดพระมาลัยในงานศพของภูมิภาคอื่นๆ ซึ่งมีจุดมุ่งหมายเพื่อการอยู่เป็นเพื่อนเจ้าภาพเมื่อพระสงฆ์ได้สวดพระอภิธรรมศพเสร็จสิ้นแล้ว เพื่อทำให้งานศพไม่เงียบเหงา เจ้าบ้านหรือญาติของผู้ตายไม่ต้องเศร้าโศกจนเกินไป การเล่นการพนันอาจไม่เหมาะสม จึงจัดให้มีการสวดพระมาลัยขึ้นโดยมีการตั้งวงมาเพื่ออ่านหนังสือพระมาลัย (เป็นกวีนิพนธ์ซึ่งร้อยกรองเพื่อการนี้โดยเฉพาะ) ส่วนใหญ่เป็นการประพันธ์แบบกาพย์กลอน

ในขั้นแรกนั้นการสวดพระมาลัยคงยึดเค้าเรื่องพระมาลัยจริงๆ ซึ่งเนื้อเรื่องกล่าวถึงพระมาลัยเป็นพระอรหันต์ที่มีฤทธิ์ เคยไปโปรดสัตว์ในนรกและเทศน์สั่งสอนประชาชนทั่วไปให้ปฏิบัติดีเพื่อหลีกเลี่ยงนรก

การสวดพระมาลัยเริ่มสวดตั้งแต่หัวค่ำเมื่อพระสงฆ์สวดพระอภิธรรมจบ คณะที่สวดพระมาลัยจะตั้งวงสวดต่อ

แต่เดิมผู้สวดในวงหนึ่งๆ มีจำนวน 4 คน มีตาลปัตรบังหน้าทุกคน เป็นแม่เพลง 2 คน เรียก “แม่คู่” และอีก 2 คน เรียก “คู่หู”

แม่เพลงนั่งหันหลังให้โลงศพ ลูกคู่นั่งหันข้างให้โลงศพ ลูกคู่มีหน้าที่ร้องรับการสวดของแม่เพลง แต่หากตอนใดที่แม่เพลงเห็นว่าสำคัญ ก็เปิดโอกาสให้ลูกคู่ออกท่าทางรำประกอบตอนนั้นด้วย

การสวดบางตอนอาจมีการผสมโรงจากคนดูเพื่อความสนุกสนาน ส่วนเครื่องดนตรีน้อยวงที่จะมี ส่วนใหญ่ใช้เสียงลูกคู่ทำเป็นเสียงประกอบต่างๆ ที่ต้องการ

บางวงจะมีเครื่องดนตรีประกอบ เช่น กลองรำมะนาและขลุ่ย

 

ในระยะหลังการสวดพระมาลัยไม่ค่อยเป็นไปตามที่ปฏิบัติแต่เดิม ส่วนมากนิยมนั่งล้อมวงข้างหน้าศพจำนวนกี่คนก็ได้ ไม่จำกัดว่าใครนั่งตำแหน่งไหน นั่งได้ตามสะดวก มีการผลัดกันร้องผลัดกันรับ หรือไม่ก็ต่อกลอนกันทั้งวง ไม่มีการใช้ตาลปัตรเหมือนแต่ก่อน

ธรรมมาลัยโปรดโลกของล้านนาอธิบายถึงหลักคำสอนในพระพุทธศาสนาเรื่องบุญบาป นรก แลสวรรค์ เป็นหลักธรรมให้คนทำความดี (บุญ) ละเว้นความชั่ว (บาป) ความดีที่เน้นคือทานบารมี ได้แก่ การให้ทาน การรักษาศีล และการเลี้ยงดูมารดา-บิดา เป็นต้น

ถือเป็นธรรมเนียมปฏิบัติในการทำบุญทักขิณานุปทานหรือทำบุญศพ ที่เกิดจากความรู้จากการปฏิบัติและความเชื่อคติธรรมแบบคนล้านนา โดยยึดหลักจริยธรรม 3 ประการ คือ ทาน ศีล ภาวนา

ก่อให้เกิดความเชื่อและยึดถือปฏิบัติเป็นประเพณี วัฒนธรรมอันดีงาม ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันของคนล้านนา

พระมาลัยโผดคนตกหม้อนาฮก

แปลว่า พระมาลัยโปรดคนตกนรก (ที่น่าน)