โลกทรรศน์

อุกฤษฏ์ ปัทมานันท์

 

ก้าวสำคัญอาเซียนและเมียนมา

 

อาจกล่าวได้ว่า ทั่วโลกจับตามองการประชุมนัดพิเศษของอาเซียนเรื่องสถานการณ์เมียนมา ที่เมืองจาการ์ตา อินโดนีเซีย วันเสาร์ 24 เมษายน 2564 ที่ผ่านมา

ก่อนที่เราจะตั้งข้อสังเกตเรื่องเนื้อหาการประชุมและผลที่จะตามมาทั้งจากแถลงการณ์ที่เป็นทางการ บทวิเคราะห์จากผู้เชี่ยวชาญและเบื้องหน้าเบื้องหลังเท่าที่มีข้อมูลพอให้รู้ได้บ้าง

ข้อสรุปที่ควรเกริ่นเอาไว้ก่อนคือ

“…ถ้าความรุนแรงในเมียนมายุติ อาเซียนอาจช่วยเล่นบทบาทอันสร้างสรรค์ทางการเมือง บทบาทด้านมนุษยธรรม นำเสนอแผนงานที่ยั่งยืนให้เมียนมาได้…”

ทั้งหมดนี้ ผมสรุปในเชิงหลักการ มองโลกในแง่ดีและมองจากคนนอกที่อยู่ห่างไกลนะครับ

แถลงการณ์ สาระและความเป็นไปได้

 

แถลงการณ์มีดังนี้

1. ต้องยุติความรุนแรงในเมียนมาโดยทันที และทุกฝ่ายจะต้องใช้ความยับยั้งชั่งใจอย่างเต็มที่

2. การเจรจาที่สร้างสรรค์ระหว่างทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง จะต้องเริ่มต้นที่จะแสวงหาวิธีการแก้ปัญหาอย่างสันติเพื่อประโยชน์ของประชาชน

3. ตัวแทนพิเศษของประธานอาเซียน จะอำนวยความสะดวกในการไกล่เกลี่ยของกระบวนการเจรจา โดยความช่วยเหลือของเลขาธิการอาเซียน

4. อาเซียนจะให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมผ่านทางศูนย์ประสานงานอาเซียนเพื่อความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมและการจัดการภัยพิบัติ (ASEAN Coordinating Center for Humanitarian Assistance on Disaster Management-AHA) ซึ่งตั้งอยู่ที่จังหวัดชัยนาท ประเทศไทย

5. ทูตและคณะผู้แทนพิเศษจะเดินทางไปเยือนเมียนมา เพื่อพบปะกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ต้องขอบอกว่า นี่ไม่ใช่แถลงการณ์การประชุมนัดพิเศษเรื่องสถานการณ์เมียนมา ที่เป็นทางการ ผมเอามาจากสื่อมวลชน อย่างไรก็ตาม เราอาจวิเคราะห์และตีความได้ในระดับหนึ่ง

ในแถลงการณ์นี้แสดงอะไรได้บ้าง

ประการแรก นับว่าแถลงการณ์นี้แสดงบทบาททางการเมืองอันสำคัญของอาเซียนว่า ไม่ใช่เพียงเสือกระดาษ ที่มีแต่ออกแถลงการณ์อันสวยหรู แล้วไม่ได้แก้ปัญหาของอาเซียนอะไรเหมือนในอดีต

อย่างแรกแค่นำเอา พล.อ.อาวุโส มิน ออง ลาย ผู้นำรัฐประหารและผู้นำประเทศเมียนมาเข้าร่วมประชุมครั้งนี้ได้ แน่ละ อาจไม่มีตัวแทนของรัฐบาลคู่ขนานหรือ the National Unity Government-NUG ไม่มีตัวแทนประชาชน ไม่มีตัวแทนกลุ่มชาติพันธุ์ในเมียนมาเลย เราไม่ควรลืมว่า หากมีตัวแทนที่ไม่ใช่พลเอกอาวุโสคนนี้ เขาอาจไม่เข้าร่วมประชุมครั้งนี้เลยก็ได้

ประการที่สอง สาระสำคัญคือ ทูตและคณะผู้แทนพิเศษจะเดินทางไปเยือนเมียนมาเพื่อพบปะพูดคุยกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง

อย่างไรก็ตาม ในสาระสำคัญอันนี้ ยังมีช่องว่างที่อาจจะพลิกผันได้ แล้วแต่ลูกเล่นทางการเมืองและพลังการต่อรองของแต่ละฝ่าย เช่น พล.อ.อาวุโส มิน ออง ลาย ตามรายงานของสื่อมวลชนว่า ท่านจะนำแถลงการณ์นี้กลับไปปรึกษาฝ่ายเมียนมา แต่ท่านอาจจะทิ้งแถลงการณ์นี้เลยก็ได้ หรือเมื่อถึงเวลาจริงๆ ทางการเมียนมาอาจไม่ต้อนรับทูตพิเศษของอาเซียนเลยก็ได้

หรือการต้อนรับนั้นอาจเป็นส่วนหนึ่งของการประชาสัมพันธ์และโฆษณาชวนเชื่อของฝ่ายผู้ทำรัฐประหารก็ย่อมได้

ไม่ควรลืมว่า โฆษณาชวนเชื่อจากฝ่ายรัฐประหารเผยแพร่ออกไปทั่วโลก โดยไม่สนใจว่าใครจะเชื่อหรือไม่อยู่แล้ว

ที่น่าเป็นห่วงมากสำหรับผมคือ ฝ่ายรัฐประหารไม่ยอมเจรจาแม้แต่น้อยกับรัฐบาลคู่ขนาน โดยอ้างว่ากลุ่มคนเหล่านี้ไม่มีความชอบธรรม และกำลังดำเนินการทางกฎหมาย (ของผู้ทำรัฐประหาร) อยู่

ในเวลาเดียวกัน ฝ่ายรัฐประหารก็ยังไม่ยอมลงจากตำแหน่งและอำนาจบริหารเลย อะไรจะเกิดขึ้น ในเวลาเดียวกัน กลุ่มผู้ประท้วงก็ยังคงประท้วงและไม่ยอมรับรัฐบาลที่มาจากการรัฐประหารอยู่ดี อะไรจะเกิดขึ้น

ทูตพิเศษของอาเซียนจะมีแรงกดดันอะไรต่อทั้งสองฝ่าย เป็นเรื่องที่ตอบยากมาก เพราะต่างฝ่ายต่างไม่มีที่ยืนทางการเมืองให้ซึ่งกันและกัน

ข้อสังเกตนี้ของผมปรากฏเป็นจริงแล้วเพราะว่ารายงานข่าวจากสื่อมวลชนปรากฏว่า ฝ่ายประท้วงได้โต้แย้งแถลงการณ์ของอาเซียนไปแล้วว่า ไม่มีแผนฟื้นฟูประชาธิปไตยในเมียนมาเลย

ต้องขอบอกว่า จุดยืนของฝ่ายประท้วงข้างต้นแสดงถึงการต่อต้านฝ่ายรัฐประหาร ด้วยความต้องการเอาผิดฝ่ายรัฐประหาร อีกทั้งยังเรียกร้องให้อาเซียนและประชาคมโลกสนับสนุนพวกเขาในแนวทางประชาธิปไตยอีกด้วย

 

วิกฤตการณ์เมียนมา สู่วิกฤตการณ์ภูมิภาค

ในความคิดของผู้เขียนเห็นว่า การประชุมนี้อาจเป็นโอกาสสุดท้ายทางการทูตเพื่อป้องกันหายนะในภูมิภาค กล่าวได้ว่านี่เป็นครั้งแรกที่องค์กรระดับภูมิภาคอย่างอาเซียนจัดประชุมระดับสูงสุดเพื่อนำเสนอสถานการณ์พิเศษที่เกี่ยวกับสมาชิกชาติหนึ่งขององค์กร

พูดอีกอย่างหนึ่ง นี่ทำให้หลักการไม่แทรกแซงกิจการภายใน เลือนรางไปเลย

มีสื่อต่างประเทศตั้งข้อสังเกตน่าสนใจหลายประเด็นดังนี้

ประการแรก เราเห็นความจำเป็นที่ต้อง “เกี่ยวข้อง เกี่ยวพัน” กับเมียนมาในฐานะสมาชิกอาเซียนต่อไป แม้เราจะขมขื่นกับความเกี่ยวพันอันนี้ ท่ามกลางการใช้ความรุนแรง ใช้อาวุธและความป่าเถื่อนของทหารเมียนมาต่อประชาชนเมียนมาทั้งต่อผู้ประท้วงในเมือง จนถึงขั้นทำสงครามกับกองกำลังชาติพันธุ์ในภาคเหนือและด้านตะวันออกของเมียนมา

หากเรายกเลิกความสัมพันธ์หรือตัดเมียนมาออกจากอาเซียน ยิ่งทำให้สถานการณ์ต่างๆ แย่ลง

ประการที่สอง หากเมียนมาเกิดสงครามกลางเมืองหรือมีการนองเลือดมากขึ้น มีความเสี่ยงที่ชาติมหาอำนาจจะ “แทรกแซง”

ฉากทัศน์นี้เป็นฉากทัศน์ที่แย่ที่สุด อาจมีการแทรกแซงทั้งพื้นที่ในเมียนมา รวมถึงในภูมิภาคนี้ด้วย

หากมีการแทรกแซงจากมหาอำนาจภายนอก สิ่งนี้จะเกินเลยสิ่งที่เป็นห่วงเรื่องสถานะตรงกลาง ( Centrality) ของอาเซียน นี่เป็นความคิดเห็นของหนังสือพิมพ์ Jakarta Post1 ซึ่งตีพิมพ์ล่วงหน้าก่อนการประชุมครั้งพิเศษของอาเซียนปลายเดือนเมษายนที่ผ่านมา

นอกจากนั้น ยังน่าสนใจว่า ความขัดแย้งทางการเมืองในเมียนมา สื่อต่างประเทศยังวิเคราะห์ถึงแนวโน้มที่อันตรายว่า อาจจะนำไปสู่สงครามกลางเมือง (Civil War) แบบประเทศซีเรีย2

ตอนที่การลุกฮือของประชาชนซีเรีย ไม่มีใครคาดคิดมาก่อนถึงความขัดแย้ง

แต่ 11 ปีหลังจากนั้น เราได้เห็นความขัดแย้งที่มีเกือบทุกมหาอำนาจในภูมิภาคเกี่ยวข้อง การสังหารประชาชนนับหมื่นราย การย้ายถิ่นคนซีเรียมากกว่าครึ่งของประชากรซีเรีย ความยากลำบากของชีวิตนานนับประชากรหนึ่งรุ่นเลยทีเดียว

ในลักษณะที่เมียนมาอาจกลายเป็น “พื้นที่ความขัดแย้ง” ของชาติมหาอำนาจภายนอก อาจเป็นเหมือน “พื้นที่ที่เป็นตัวแทนของความขัดแย้ง” ของชาติมหาอำนาจ3 โดยระบุไปเลยว่า อาจเป็นจีนหรือสหรัฐอเมริกา คือมหาอำนาจภายนอกนั้น

เมื่อนั้นเอง ภัยจากสงครามกลางเมืองเมียนมาจะกระทบและขยายตัวออกไปสู่ประเทศที่มีพรมแดนติดกับเมียนมาง่ายมากๆ ประเทศเหล่านั้นได้แก่ ประเทศไทย สปป.ลาว และจีนนั่นเอง

ทำไม?

 

ในแง่ของผม เหตุที่ความขัดแย้งในเมียนมาเปลี่ยนเป็นพื้นที่ที่เป็นตัวแทนของความขัดแย้ง อาจเป็นการตีความของรัฐบาลของโจ ไบเดน ประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกาต่อบทบาทของจีนในเชิงรุกด้านยุทธศาสตร์การทหารในเมียนมาว่าอาจเป็นยุทธศาสตร์เพื่อสร้างความได้เปรียบทางทหารและยุทธศาสตร์ความมั่นคงในอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขงเลยทีเดียว

อย่างไรก็ตาม นอกจากสมมุติฐานของสื่อมวลชนแล้ว เรายังไม่เห็นท่าทีและแนวโน้มใดๆ จากทางทำเนียบขาวสหรัฐอเมริกาเลย นอกจากแถลงการณ์ในเชิงหลักการด้านส่งเสริมประชาธิปไตยและปกป้องด้านสิทธิมนุษยชนเท่านั้น

ที่น่าหวาดเสียวคือ ผมได้อ่านสื่อทางการเมียนมา Global New Light of Myanmar ฉบับล่าสุดไม่มีรายงานเรื่องแถลงการณ์ข้อจากการประชุมนัดพิเศษของอาเซียนที่จาการ์ตา ทั้งๆ ที่ท่านนายพลอาวุโสเข้าร่วมประชุมด้วย

น่าห่วงประชาชนเมียนมา

¹“Engage Myanmar but suspend from ASEAN” Jakarta Post 13 April 2021

²Dave Sharma “Alarming downward spiral risks turning Myanmar into another Syria” Nikkei Asia 16 April 2021

³Nile Bowie, “Do or Die moment for ASEAN in Myanmar” Asia Times 24 April 2021