ล้านนาคำเมือง

ชมรมฮักตั๋วเมือง

สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “ซอมพอหลวง”

หมายถึง ต้นหางนกยูงฝรั่ง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Delonixregia (Bojer ex Hook.) Rafinโดย Delonix มาจากภาษากรีกว่า delos แปลว่าเด่นชัด และ onyx ที่แปลว่ากรงเล็บ จากลักษณะที่โคนกลีบดอกมีลักษณะเรียวยาวคล้ายกรงเล็บ คำว่า regia เป็นภาษาละติน แปลว่า royal

หางนกยูงฝรั่ง เป็นสมาชิกในวงศ์ถั่ว FABACEAE วงศ์ย่อยหางนกยูง CAESALPINOIDEAE ภาคใต้เรียกหงอนยูง ภาษาอังกฤษเรียก Flam-boyant หรือ Flame tree จากสีสันของดอกที่จะออกดอกสีส้มแดงเต็มต้นมองดูคล้ายต้นไม้มีไฟลุกโชนอยู่บนต้น

ชื่ออื่นในภาษาอังกฤษเรียก peacock flower ซึ่งความหมายตรงกับชื่อภาษาไทย

 

หางนกยูงฝรั่งเป็นไม้ต้นผลัดใบขนาดกลาง สูง 10-15 เมตร เรือนยอดแผ่กว้างกลมคล้ายร่ม เปลือกสีน้ำตาลอ่อนอมขาวถึงน้ำตาลเข้ม

ใบประกอบขนนกสองชั้น เรียงสลับบนกิ่ง ดอกช่อออกที่ปลายกิ่งและซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกสีส้มสด กลีบดอก 5 กลีบ กลีบ 4 กลีบมีขนาดเท่ากันสีส้ม กลีบสุดท้ายมีขนาดใหญ่กว่ากลีบที่เหลือง โคนเรียวเป็นแถบ ปลายแผ่กลม สีขาวมีจุดประสีส้ม มองดูคล้ายแพนหางนกยูงเวลารำแพน ผลเป็นฝักแบนรูปดาบ ภายในมีเมล็ดเรียงเป็นแถวเดียว

ต้นซอมพอหลวงจะทิ้งใบเป็นระยะเวลาสั้นๆ ก่อนออกดอกพร้อมผลิใบในช่วงฤดูร้อนตั้งแต่ประมาณช่วงเดือนเมษายนจนถึงต้นฤดูฝนในมิถุนายน ซึ่งประจวบกันกับประเพณีสงกรานต์หรือปีใหม่ของล้านนา

 

ความที่มีสีสันสดใส ดอกซอมพอหลวงจึงได้รับความนิยมนำมาตกแต่งขบวนรถแห่สรงน้ำพระพุทธสิหิงค์ และรถเล่นน้ำสงกรานต์

เมื่อล่วงไปจนถึงงานประเพณีใส่ขันดอกในช่วงฤดูฝน ดอกซอมพอก็เป็นดอกไม้อีกชนิดหนึ่งที่ใช้ใส่ขันดอกเพื่อบูชาเสาหลักเมือง หรือเสาอินทขีล ในบริเวณวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร หรือวัดโชติการาม อ.เมือง จ.เชียงใหม่

เม็ดในฝักอ่อนของซอมพอหลวงกินได้ เช่นเดียวกับเม็ดในฝักอ่อนของดอกซอมพอหรือหางนกยูงไทย คนล้านนาโบราณนิยมเก็บมากินสด แบบเม็ดถั่ว เม็ดกระถิน โดยเอามากินกับน้ำพริก

ใบของดอกซอมพอหลวงมีน้ำมันหอมระเหยชนิดหนึ่งซึ่งแมลงหวี่ไม่ชอบ คนโบราณจึงมักจะเด็ดใบซอมพอหลวงมาทัดหูไว้ หรือเอามาปักไว้ในบริเวณ เวลานั่งทำงานบ้านนานๆ แมลงหวี่จะได้ไม่มาตอมให้รำคาญ

สำหรับเด็กล้านนานิยมเก็บเอาดอกตูมที่ร่วงลงมา แกะเอาเกสรดอกออกมาเล่น เอาปุ่มเกสรตรงปลายเกี่ยวกันไว้แล้วดึง ของใครขาดก่อนคนนั้นแพ้

นับเป็นการเล่นของเด็กเกี่ยวกับธรรมชาติแบบหนึ่ง

ดอกซอมพอหลวงแดงงามอยู่บนต้น

แปลว่า ดอกหางนกยูงสีแดงงามอยู่บนต้น