สุภา ปัทมานันท์

 

ฮานามิ （花見）

 

ฮานามิ （花見）คือ การชมดอกไม้บาน ซึ่งหมายถึง ดอกซากุระของญี่ปุ่น ไม่ใช่ชื่อขนมแต่อย่างใด

เมื่อวันที่ 14 มีนาคมที่ผ่านมา เจ้าหน้าที่สำนักอุตุนิยมวิทยา ประจำโตเกียว ได้สำรวจซากุระต้นตัวอย่างที่กำหนดที่ศาลเจ้ายาสุคุนิ เวลาประมาณ 14 นาฬิกา พบว่าดอกตูมของซากุระเริ่มแย้มบานแล้ว 5-6 ดอก ถือว่าเข้าเกณฑ์ที่จะประกาศว่าดอกซากุระประจำปี 2021 ที่โตเกียวเริ่มบาน และเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิแล้ว

ซากุระปีนี้บานในช่วงเวลาเดียวกับปีที่แล้ว แต่ก็ยังเร็วกว่าปีที่ผ่านๆมาถึง 12 วัน และ

นับว่าเร็วที่สุดตั้งแต่มีการเก็บสถิติการบานของซากุระตั้งแต่ปี 1953 เป็นต้นมา

เนื่องจากตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์เป็นต้นมา มีวันที่อากาศอบอุ่นหลายวัน เป็นช่วงฤดูหนาวที่ไม่

หนาวจัดติดต่อกัน ในวันที่ 14 ที่โตเกียวมีอุณหภูมิ 18 องศาเซลเซียส เป็นวันที่อากาศอบอุ่นเท่ากลางเดือนเมษายนทีเดียว และคาดว่าทั่วทุกภูมิภาคของญี่ปุ่นจะได้เห็นดอกซากุระบานเร็วขึ้น

ดอกซากุระจะบานไล่จากทางใต้ของญี่ปุ่นที่มีอากาศอุ่นกว่าขึ้นไปทางเหนือที่มีอากาศหนาว

กว่า เช่น ที่ ฮิโรชิมา และฟุคุโอกะ ประกาศเริ่มบานเมื่อ วันที่ 11 และ 12 ตามลำดับ

คนญี่ปุ่นต่างเฝ้ารอคอยดอกซากุระบาน เพราะว่าฤดูหนาวที่หนาวเหน็บกำลังจะผ่านพ้นไป เข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิที่สดชื่น มองไปทางไหนก็มีแต่ความสวยงาม เมื่อซากุระบานก็เตรียมตัวไป “ฮานามิ（花見）” ชมความงามของซากุระสีขาวอมชมพูที่บานสะพรั่งพร้อมๆกัน

ซากุระมีพันธุ์ต่างๆมากมายชนิด แบ่งเป็น 3 กลุ่มใหญ่ คือ ยามะซากุระ（山桜）เป็นซากุระป่าที่ขึ้นเองตามธรรมชาติ ลักษณะพิเศษคือ ตาใบและตาดอกผลิพร้อมกัน มีสีขาว ม่วงอ่อน บานอยู่นาน บางต้นมีอายุเป็นร้อยๆปี ซากุระชนิดนี้ปรากฏในบทกวีโบราณ

ซาโตะซากุระ（里桜）พัฒนาสายพันธุ์จากซากุระป่ามาเป็นพืชที่ปลูกในสวน ที่รู้จักกันคือ

ยาเอะซากุระ（八重桜）มีกลีบดอกบางซ้อนกันหลายชั้น บางพันธุ์ซ้อนกันมากกว่า 10 ชั้น ดูฟูนุ่ม บางพันธุ์เป็นกิ่งย้อยลงมา บางพันธุ์บานในฤดูใบไม้ร่วง

ฮิโตเอะโนะซากุระ（一重の桜） ซากุระที่มีกลีบดอกชั้นเดียว 5 กลีบ เห็นได้ทั่วไปตามแหล่ง

ท่องเที่ยว สวนสาธารณะ ริมน้ำ คือ พันธุ์โซเมอิโยชิโน（染井吉野） เมื่อเริ่มบานเป็นสีชมพู พอบานเต็มที่เป็นสีเกือบขาว เมื่อดอกร่วงแล้วใบอ่อนจึงผลิ สูงประมาณ 5 -15 เมตร มีมากกว่า 80% ของทั้งหมดที่ปลูกในญี่ปุ่น พัฒนาสายพันธุ์มาตั้งแต่สมัยเอโดะ (ค.ศ.1603 –1868)

สมัยโบราณเชื่อกันว่า ต้นซากุระเป็นที่สิงสถิตของเทพเจ้าแห่งการเพาะปลูกที่จะลงมาจากภูเขาในฤดูใบไม้ผลิ มีการเสี่ยงทายการเก็บเกี่ยวพืชผล โดยดูจากการบานของดอกซากุระ ช่วงเวลาที่ใกล้จะบาน เกษตรกรก็เตรียมหว่านเมล็ดพันธุ์พืช พร้อมกับขอพรให้พืชผลอุดมสมบูรณ์ ดอกสีชมพูอ่อนผลิบานพร้อมๆกันเต็มทั้งต้นก่อนที่จะเห็นสีเขียวของใบ นับเป็นเรื่องลี้ลับอันน่าอัศจรรย์สำหรับคนโบราณ

ธรรมเนียม “ฮานามิ（花見）” เริ่มมาตั้งแต่สมัยนารา (ค.ศ.710 – 794) ขุนนางชั้นสูง จะชมดอกบ๊วย(อุเมะ) ซึ่งบานท่ามกลางอากาศหนาวเย็นในเดือนกุมภาพันธ์ ในสมัยเฮอัน (ค.ศ.794 -1185) จึงเปลี่ยนเป็นชมซากุระ ธรรมเนียมนี้ได้รับอิทธิพลจากจีนโบราณ เป็นการชมความงามของซากุระเพื่อความรื่นรมย์ต่างจากความเชื่อของเกษตรกร

ต่อมาชนชั้นซามูไรก็เริ่มนิยม “ฮานามิ（花見）” สถานที่ที่มีชื่อเสียงคือ ที่ภูเขาโยชิโน

จังหวัดนารา มีซากุระหลายพันต้น ปลูกลดหลั่นกัน ไล่เรียงสลับสีขาว ชมพู เป็นทิวอย่างสวยงาม ในครั้งนั้นมีการจัดพิธีชงชา และแต่งบทกวีใต้ต้นซากุระ ดื่มด่ำกับความงามของซากุระที่บานสะพรั่ง

“เสียงร่ำลือว่าซากุระบานสะพรั่งแล้ว ข้าเปล่าเปลี่ยวใจยิ่งนัก ไร้เจ้ามาร่วมชม”

แปลจากมันโยชู（万葉集）บทที่ 4037 (บทกวีเก่าแก่ที่สุดประมาณศตวรรษที่ 8)

วันเวลาผ่านไป “ฮานามิ（花見）” กลายมาเป็นธรรมเนียมของคนธรรมดาสามัญ ทุกๆปี สำนักอุตุนิยมวิทยา จะพยากรณ์ช่วงเวลาบานของดอกซากุระทั่วทุกภูมิภาคและเกาะติดรายงานการบานสะพรั่งของซากุระในเมืองใหญ่ๆ สถานที่ท่องเที่ยวต่างๆ เมื่อพบว่าดอกตูมของซากุระต้นตัวอย่างเริ่มแย้มบาน 5 – 6 ดอกจะประกาศว่าดอกซากุระเริ่มบานแล้ว ระยะเวลาตั้งแต่เริ่มบานจนถึงบานสะพรั่ง คือ เมื่อทั้งต้นมีดอกที่บานเกิน 80% ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่ เช่น พื้นที่ตั้งแต่เกาะคิวชูขึ้นมาจนถึงโตเกียวประมาณ 7 วัน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 5 วัน และฮอกไกโด 4 วัน เป็นต้น

เมื่อบานสะพรั่งแล้ว กลีบดอกก็เริ่มร่วง และเริ่มเห็นใบสีเขียว ตั้งแต่เริ่มบานจนเริ่มร่วงกิน

เวลาประมาณ10 – 14 วัน ขึ้นอยู่กับพื้นที่และอากาศในช่วงนั้นหากมีฝน ดอกก็ร่วงพรูเต็มพื้น หากอากาศอุ่นก็บานอยู่นานขึ้นเล็กน้อย กลีบดอกที่ปลิวลอยละล่องตามแรงลมเหมือนหิมะสีชมพูก็งามน่าชมไม่น้อย

ช่วงเดือนมีนาคมถึงต้นเมษายน ถือเป็นช่วงเวลาสำคัญของคนญี่ปุ่นทุกวัย สำหรับเด็กเล็กคือ เริ่มเข้าโรงเรียน สำหรับนักเรียน คือช่วงจบการศึกษา เตรียมเรียนต่อชั้นสูงขึ้น เข้ามหาวิทยาลัย หรือเข้าทำงาน สำหรับพนักงานบริษัท คือช่วงสิ้นปีงบประมาณ เริ่มปีงบประมาณใหม่เดือนเมษายน หรือเกษียณ บางคนต้องย้ายที่อยู่ไปต่างถิ่นเพื่อการเรียนหรือการทำงาน

ช่วงเวลานี้เอง เมื่อมองไปที่ไหนก็เห็นดอกซากุระบานสะพรั่ง รู้สึกชุ่มชื่นใจ เป็นสัญญาณของ

การเริ่มต้นชีวิตอีกช่วงหนึ่งหลังผ่านช่วงเวลาแสนยุ่ง และอากาศหนาวเย็น ทุกคนจึงกระวีกระวาดเตรียมตัวไปปิกนิกจับจองพื้นที่ปูเสื่อใต้ต้นซากุระ กินข้าวกล่องที่ใช้วัตถุดิบของฤดูใบไม้ผลิ ดื่มและคุยกันอย่างสนุกสนานท่ามกลางบรรยากาศแสนงามสุขใจ บางแห่งจัดชมซากุระยามค่ำคืนพร้อมแสงสีด้วย

ดอกซากุระบานอย่างสวยงามที่สุดให้ชมเพียงเวลาสั้นๆ เปรียบเหมือนชีวิตคนเราแสนสั้นนัก ทุกอย่างล้วนเป็นอนิจจัง… ถ้าพลาด “ฮานามิ（花見）” ปีนี้ก็ต้องรอปีหน้า หนึ่งปีมีครั้งเดียว รีบหน่อย…