ล้านนาคำเมือง
ชมรมฮักตั๋วเมือง
สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 

 

อ่านเป็นภาษาล้านนาว่า “สะป๊านก๊น”

สะป๊านก๊น แปลว่า ดอกอูนป่า หรือดอกอูนดง

ภาษาอังกฤษเรียกว่า Chinese elder

มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Sambocus javanica Rinw. ex Blume

คำว่า Sambocus มาจากคำว่า “Sambuca” หมายถึง “พิณชนิดหนึ่งที่ทำจากไม้ elder ของฝรั่ง” เป็นสมาชิกในวงศ์ CAPRIFOLIACEAE

ภาษากลางเรียกอีกชื่อว่า พวงไข่มุก

อูนป่า มีลักษณะเป็นไม้พุ่ม โคนต้นมีเนื้อไม้สูง 1-3 เมตร ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ มีใบย่อย 2-8 คู่ เรียงตรงข้ามบนกิ่ง ขอบใบจักเป็นซี่ฟันเลื่อยถี่ๆ

ดอกขนาดเล็กสีขาวออกเป็นพวงพุ่ม กลีบดอก 5 กลีบ เกสรเพศผู้ 5 ติดสลับกับกลีบดอกบางดอกเปลี่ยนแปลงไปเป็นต่อมน้ำหวานสีเหลืองส้มแทรกอยู่ประปราย

ในช่อดอกผลกลมสีเขียวขนาดเล็ก 3-4 ม.ม. เปลี่ยนเป็นแดงหรือสีอมส้ม และสีแดงจนถึงดำเมื่อสุก ออกดอกเดือนเมษายนถึงพฤษภาคม ติดผลเดือนสิงหาคมถึงกันยายน

พบตามชายป่าที่ชุ่มชื้น กระจายทั่วไปในเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

มีอูนอีกชนิดหนึ่งที่นิยมนำมาปลูกประดับในบ้านเราคือ อูนฝรั่ง ซึ่งเป็นพืชอีกชนิดหนึ่งในสกุลเดียวกัน

แต่สังเกตได้อย่างง่ายๆ คือไม่มีต่อมน้ำหวานสีเหลืองแทรกอยู่ในช่อดอกแบบอูนป่า

การใช้ประโยชน์ดอกอูนเนื่องจากดอกเป็นพวงสีขาวกลิ่นหอม นิยมนำไปวัดหรือบูชาพระ

การใช้ประโยชน์ทางยาใช้ร่วมกับหญ้าเอ็นยืด นำหมกไฟแล้วประคบรักษากระดูกหัก แก้ปวดเมื่อย เคล็ด หรือนวดแก้ปวดเมื่อย รากต้มกับรากกล้วยดื่มแก้ปวดหลังปวดเอว แก้ลมผิดเดือนหลังคลอดบุตร

การศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาในหนู พบว่าสารสกัดจากผลและใบช่วยปรับการทำงานของภูมิคุ้มกันและช่วยลดการอักเสบบวมได้

การทดสอบน้ำต้มจากรากและใบในกระต่าย พบว่าช่วยลดอาการบวมที่หูกระต่ายอย่างเห็นได้ชัด และใช้ทั้งต้นตำคั่วกับเหล้า พอกบริเวณกระดูกที่หักหรือเคล็ด เคลื่อน เปลี่ยนทุก 3 วัน ร่วมกับดื่มน้ำต้มจากราก 4 สัปดาห์ ช่วยให้กระดูกกลับมาเชื่อมติดกัน และพบแคลเซียมเคลือบอยู่บริเวณกระดูกที่ร้าวของกระต่าย

การศึกษาองค์ประกอบทางเคมีทั้งต้นพบสารประกอบกลุ่ม Flavonoids, Phenols, Tanins, Chloronic acid, Campherol, Campestetrol, Stigmasterol, Ursolic acid และน้ำตาล

นอกจากนี้ ยังพบฤทธิ์ยับยั้งเชื้อรา เชื้อแบคทีเรีย และใช้เป็นยาฆ่าแมลง

สะป้านก๊นเป๋นยาดีเน่อเจ้า

แปลว่า อูนป่าเป็นยาดีนะคะ