แตกกอ-ต่อยอด
ศิลา โคมฉาย

กับฤดูหนาวแห่งชีวิต

ชีวิตผมอาจผูกโยงอยู่กับฤดูหนาวเป็นพิเศษ มักมีเรื่องกระทบสะท้านให้ต้องจดจำ
หลายคราวสายลมเหมือนมีคมกรีดบาด ปาดเปิดแผลทิ้งรอยไว้ในสำนึก
ลมหนาวสายล่าที่กรายมาหลังปีใหม่นี้ เย็นแรงปลุกเย้าผู้คนคึกคัก แต่ผมกลับเงียบแบบเยียบเย็น เมื่อลมมาพร้อมการพรากจากของผู้ใหญ่ที่เคารพ
พ่อของหญิงสาวอันเป็นที่รัก นายทหารที่ต้องยกลูกสาวให้อดีตทหารป่า เพิ่งวางปืนคืนเมืองหมาดๆ
จิตใจกว้างใหญ่ จัดพิธีแต่งงาน ที่มีแขกร่วมงานฉลองสองส่วน แตกต่างกันชัดเจน
สายลมหนาวแห่งการจากพรากปีนี้ จึงบีบให้ย้อนคิดไปถึงปีโน้น
หัวลมหนาวที่เคลื่อนมาถึงที่ราบสูงปี 2519 ในวันที่ 6 ตุลาคม ผมอยู่บนเวทีภายในมหาวิทยาลัยขอนแก่น เหตุการณ์นองเลือดกลางกรุง ทำให้เรามีช่วงเวลาตัดสินใจสั้นๆ ทิ้งเมือง พลิกชีวิตไปเป็นคนป่าเขา หนุนขอนนอนโคนไม้
ปลายปีนั้น คนปักษ์ใต้ชาวป่าฝนร้อนชื้น ถึงได้พบฤดูหนาวแรก ที่อากาศหนาวเหน็บปางตาย
ในเขตเทือกภูเมืองเลย อากาศแห้งผากเย็นเยือก หนาวจัดจนปลาบางชนิดในลำห้วยตาย
เป็นช่วงหนาวหนัก แต่จำเป็นต้องอาบน้ำชำระเหงื่อไคล ชีวิตปฏิวัติที่เพิ่งเริ่มต้นหล่อหลอมด้วยงานหนัก การออกป่ามาก่อนใคร เราได้รับมอบหมายเป็นทีมขนส่งลำเลียง ตระเตรียมเสบียงไว้รองรับนิสิต-นักศึกษา ซึ่งคาดว่าจะทิ้งเมืองเข้าสู่ป่าหลังเหตุการณ์นองเลือดในธรรมศาสตร์
เราอาบน้ำด้วยการก่อไฟกองใหญ่ ใช้ไม้ไผ่แห้ง เรียกกันว่าฟืนหลัว สุมไฟลุกท่วมหัว ผิงก่อนกระโจนลงน้ำ ชำระตัวลวกๆ แล้วรีบขึ้นมาฟอกสบู่ข้างกองไฟ ก่อนพุ่งลงล้างฟองลื่นออกอย่างรวดเร็ว
ค่ำคืนนอนขดกันรายรอบกองไฟใต้โคนไม้ใหญ่ อากาศเย็นจัดถึงขั้นทารุณ ผลักบางคนเบียดชิดกองไฟ รายที่กางเกงเป็นผ้าผสมใยสังเคราะห์ ดูดซับความร้อนเข้าไว้ กว่าจะรู้ตัว ท่อนขากลายเป็นเนื้ออบ หนังสุกเปื่อยยุ่ยเป็นแผลเหวอะ
หนาวนั้นพลิกชีวิตให้ดำเนินไปในภาวะสงคราม

ผ่านไปอีกปีเศษ ฤดูหนาวที่สาหัสกว่านั้นในลาวเหนือแถบเมืองบ่อเต็น เลาะเลียบชายแดนจีน เราเพิ่งคืนปืนสงครามให้เขตจรยุทธ์ เปลี่ยนมาจับเครื่องดนตรี จับปากกาอย่างจริงจัง
สงครามที่ขยายตัวกว้าง จิตใจคนฮึกห้าวเสียสละทุ่มเท สถานการณ์ดุเดือดรุนแรง ทุกแนวรบคึกคักเข้มแข็ง ความหวังเปล่งแสงสว่างไสว ขบวนการปฏิวัติ กองทัพถึงเวลาต้องมีวงดนตรีมาตรฐาน
ปลายปี 2521 ลมหนาวกระหน่ำรุนแรงสาหัส หากแต่ที่นั่นมีเสื้อนวม และโอเวอร์โค้ตให้ซ่อนตัวจากความเหน็บหนาว แต่ก็เป็นเวลาที่ต้องปลูกสร้างที่พัก ทำสำนักรองรับผู้คนที่จะมาอยู่ร่วมกว่าครึ่งร้อย เราตื่นเช้านั่งรถบรรทุกทหารเข้าป่าไปตัดไม้ปลูกบ้าน และเสื้อหนาวไม่เหมาะกับงานลุยบุกตัดโค่นถาง
เราจึงกัดฟันโต้ลมเย็นเยียบสุดทารุณ ไปบนกระบะบรรทุกเปิดโล่ง และรู้ซึ้งถึงปฏิกิริยาบางอย่างของร่างกายยามเย็นจัด ปวดลึกเจ็บร้าวไปทั้งพวงในที่ลับ ปลายติ่งหูชาแข็งจนแทบจะบิหักได้ เราเป็นคนหนุ่ม พากันขับไล่ความหนาวด้วยการตะเบ็งเสียงร้องเพลงลาว ขณะมุ่งไปตัดไม้ลาว
เป็นฤดูหนาวที่เราได้ทำความรู้จักดนตรีแบบแผน จากพื้นฐานสุดคือการเรียนทฤษฎีดนตรี โน้ตทั้งบรรทัด 5 เส้นและแบบตัวเลขเชอร์เวย์ ก่อนจะถูกส่งข้ามแดนไปต่อยอดที่จีน

ฤดูหนาวของปี 2523 การปฏิวัติที่รู้กันอยู่ว่าต้องผ่านความยากลำบาก เคลื่อนไปถึงจุดลำบากยิ่ง เมื่อมีความขัดแย้งระหว่างพรรคปฏิวัติพี่-น้อง โครงการของแต่ละหน่วยงานพังพาบ
เราถูกทุบแตกเป็นหน่วยย่อย ผมถูกต้อนให้ไปปักหลักที่น่านใต้ ในเขตภูเขาสูงชันที่สุด บนสันเขามีต้นไม้แคระแกร็น รูปทรงบิดเบี้ยวประหลาด สำนักอยู่บนฝั่งลำน้ำเล็กๆ ชื่อห้วยเย็น ในหน้าร้อนน้ำยังเย็นเฉียบ ดูเหมือนจะไม่มีปลาสักสายพันธุ์ หน้าหนาวจึงเป็นความหนาวโหดร้าย กระทั่งไม่อาจยิ้ม เพราะการแย้มริมฝีปากตึงแห้ง อาจฉีกขาดเลือดซิบ การเล่าเรื่องชวนหัวถือเป็นอาชญากรรม
เพื่อเลี้ยงดูตนเอง เราต้องเก็บเครื่องดนตรีเข้าหีบห่อ ปรับเปลี่ยนเป็นชาวไร่เต็มตัว ถือขวานบุกเข้าโค่นไม้ใหญ่ เปิดพื้นที่บนไหล่เขาผืนกว้างปลูกข้าว เลี้ยงปากท้องคนกว่า 10 คน งานหนักทำให้มือไม้แตกย่อยยับ เจ็บปวดสุดกล้ำกลืน จนเปลี่ยนเป็นด้านแข็งไปทั้งมือ และความรู้สึกคน
ฤดูเก็บเกี่ยวข้าว ผักพืชผลมีกินอิ่มหนำ ในความหนาวเหน็บ ผมเก็บฟางข้าวที่ทำกับมือมารองนอน รู้สึกว่ามันเป็นเรือนหอ สำหรับภรรยาที่มักต้องห่าง ระหกระเหิน ในช่วงอยู่กินกันมากว่า 2 ปี ก่อนจะกลับมาแต่งงานกันใหม่อีกคราเมื่อคืนเมือง
เธอกลับมาอยู่ในสถานะลูกสาวนายทหาร

ฤดูหนาวปี 2524 ทอดไปถึงต้นปี 2525 ชีวิตเปลี่ยนผันไปสุดขั้ว
การปฏิวัติที่ไม่อาจรุกคืบ และหลังพิงถูกตัดขาด กำลังถูกทิ้งให้ฝ่อไปเอง เมื่อสมรภูมิระหว่างคู่สงครามเงียบสงบ การสู้รบก็ย้ายไปเกิดในใจคน และก็จบลงตรงที่ผู้คนพร้อมจะละลาจาก
สำนักศิลปินบนฝั่งน้ำสาว เขตพะเยา ร้างแล้วในหลายส่วน ผมมีทรัพย์สินค่อยๆ พอกพูน เพื่อนผู้ตัดสินใจคืนเมืองมอบให้ นาฬิกา วิทยุ และเครื่องกันหนาว มีมากจนเกินจำเป็น
ยามเย็นอันอ้างว้าง ผมเปิดสมุดบันทึกตกหล่นในบ้านร้างออกอ่าน เจ้าของทิ้งให้เห็นรอยย่างก้าวของชีวิต คำปฏิญาณ ความตั้งใจจริงของคนหนุ่ม-สาว คำปลุกระดมฮึกเหิม ความเจ็บแค้น ข้อสังเกต ความสงสัย คำถามที่ไม่มีคำตอบ และความทุกข์ท้อ
ผมได้รู้จักคน คนที่ไม่ใช่ตะปูควงในเครื่องจักร เพราะล้วนมีชีวิต มีอารมณ์ความรู้สึก
บางทีผมได้รู้ว่า มีแต่คนที่เปลี่ยน ฤดูหนาวไม่เคยเปลี่ยน