| ที่มา | มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 4 - 10 กันยายน 2563 |
|---|---|
| คอลัมน์ | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
| เผยแพร่ |
สุจิตต์ วงษ์เทศ
สวดพระมาลัยของสงฆ์
ต้นแบบจากขับลำชาวบ้าน
พระสงฆ์สวดพระมาลัยโดยทำนองสวดได้ต้นแบบจากประเพณีชาวบ้านหลายพันปีมาแล้ว มีลำดับดังนี้ (1.) ชาวบ้านขับลำทำขวัญหลายพันปีมาแล้ว (2.) สวดพระมาลัยได้ทำนองเลียนแบบขับลำของชาวบ้าน (3.) ต่อมาสวดพระอภิธรรม แทนสวดพระมาลัย
(4.) หลังจากนั้นสวดคฤหัสถ์ ล้อเลียนสวดพระมาลัย
คำอธิบายกระแสหลัก
สวดคฤหัสถ์มีคำอธิบายกระแสหลัก โดยสรุปว่าเป็นการแสดงหรือการละเล่นสืบต่อเปลี่ยนแปลงหรือเลียนแบบเอาอย่างจากสวดพระอภิธรรมของพระภิกษุ โดยผู้สวดคฤหัสถ์ทุกคนถือ “ตาลิปัด” มีตั้งตู้พระธรรมไว้ข้างหน้า บทขึ้นต้นใช้พระธรรมที่พระภิกษุสวด แล้วเรียกการแสดงว่า “สวด” ตามแบบพระสงฆ์
[สรุปจากเรื่อง “สวดคฤหัสถ์” ในหนังสือ การละเล่นของไทย โดยมนตรี ตราโมท (กรมศิลปากร พิมพ์ครั้งแรก เมื่อ พ.ศ.2497) สำนักพิมพ์มติชน พิมพ์ครั้งที่สอง พ.ศ.2540 หน้า 111-116]
เมื่อทบทวนหลักฐานวิชาการประวัติศาสตร์, มานุษยวิทยา, โบราณคดี ประกอบกับพบภาพจิตรกรรมเรื่องสวดพระมาลัยบนสมุดข่อยจาก จ.อุทัยธานี เป็นหลักฐานการผสมกลมกลืนคลี่คลายใกล้ชิดของพระสงฆ์กับชาวบ้าน พบว่าความเป็นมาของสวดคฤหัสถ์ต่างจากนิยามคำอธิบายกระแสหลัก ดังต่อไปนี้
ขับลำของชาวบ้าน
- ชาวบ้านหลายพันปีมาแล้ว มีพิธีกรรมขับลำทำขวัญงานแต่งงานและงานศพ (เรียกสมัยหลังว่า “งันเฮือนดี”) สมัยนั้นยังไม่ติดต่อรับศาสนาจากอินเดีย จึงไม่รู้จักวิญญาณและการเวียนว่ายตายเกิด
พระสงฆ์เลียนแบบขับลำชาวบ้าน
- สมัยอยุธยารับนิทานเรื่องพระมาลัยเป็นภาษาบาลีจากลังกา แต่ไม่มีสวดเป็นทำนอง
ต่อมาแปลเป็นภาษาไทย แล้วแต่งเป็นร้อยกรองเพื่อใช้สวดลำ โดยพระสงฆ์สมัยอยุธยาได้ต้นแบบขับลำทำขวัญของชาวบ้าน (ซึ่งมีอยู่ก่อนนับพันๆ ปี) จึงเลียนแบบทำนองใช้สวดพระมาลัย (เรียกต่อมาว่าสวดลำ) ในงานแต่งงานและงานศพ
พระสงฆ์ถูกห้ามสวดพระมาลัย
- สมัยรัตนโกสินทร์ พระสงฆ์ถูกห้ามสวดพระมาลัยในงานศพ เพราะสวดพระมาลัยโลดโผนเกินสมณสารูป แล้วให้สวดพระอภิธรรมแทนสวดพระมาลัย
ไทยและเพื่อนบ้านรับประเพณีเผาศพจากอินเดีย แต่งานศพในอินเดียและลังกาไม่พบกิจกรรมนิมนต์พระสงฆ์สวดพระมาลัย หรือสวดพระอภิธรรม ดังนั้น การสวดของพระสงฆ์ในงานศพเป็นประเพณีท้องถิ่นอุษาคเนย์ และรวมถึงสวดคฤหัสถ์จัดเป็นพลังสร้างสรรค์ของคนพื้นเมือง ซึ่งไม่พบในอินเดีย, ลังกา
ชาวบ้านสวดคฤหัสถ์
- เมื่อพระสงฆ์ถูกห้ามสวดพระมาลัย ทำให้ชาวบ้านสวดพระมาลัยเลียนแบบพระสงฆ์ แล้วถูกเรียกสมัยหลังว่าสวดคฤหัสถ์ ซึ่งแท้จริงแล้วชาวบ้านเล่าขับลำเหมือนเดิม เพียงแต่เล่นเป็น “สวด” เหมือนพระสงฆ์เรื่องพระมาลัย
