วันที่ 23 พฤษภาคม 2553 “ลุงบุญมีระลึกชาติ” ผลงานภาพยนตร์ของ “อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล” คือ หนังไทยเรื่องแรก (และเรื่องเดียวจนถึงปัจจุบัน) ที่สามารถสร้างประวัติศาสตร์คว้ารางวัลปาล์มทองคำจากเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติเมืองคานส์ มาครองได้อย่างยิ่งใหญ่

“ก้อง ฤทธิ์ดี” อดีตสื่อมวลชน ซึ่งทำข่าวอยู่ที่คานส์เมื่อ 10 ปีก่อน วิเคราะห์ว่า ชัยชนะของอภิชาติพงศ์ที่ฝรั่งเศสนั้น แยกไม่ขาดจากเหตุการณ์การประท้วงของคนเสื้อแดงในกรุงเทพมหานคร และการปราบปรามผู้ประท้วงโดยอำนาจรัฐ จนมีผู้ร่วมชุมนุมเสียชีวิตเป็นจำนวนมาก (ส่วนใหญ่คือคนอีสาน) ณ จังหวะเวลาเดียวกัน

เนื่องจาก “ลุงบุญมีระลึกชาติ” คือผลงานส่วนหนึ่งของโครงการศิลปะ “Primitive” ซึ่งอภิชาติพงศ์ตั้งใจผลิตงานชุดนี้เพื่อจะสำรวจตรวจสอบความทรงจำว่าด้วยภาคอีสานของตนเอง (เพราะเขาเติบโตขึ้นมาในภูมิภาคดังกล่าว) ไปพร้อมๆ กับการรำลึกถึงอดีตบาดแผลที่เคยเกิดขึ้นระหว่างปฏิบัติการไล่ล่าคอมมิวนิสต์ในยุคสงครามเย็น

วาระครบรอบหนึ่งทศวรรษที่หนังไทยได้รางวัลปาล์มทองคำ จึงดำรงอยู่เคียงคู่กับวาระครบรอบหนึ่งทศวรรษที่รัฐไทยใช้กำลังทหาร-อาวุธล้อมปราบประชาชนอย่างโหดเหี้ยม

10 ปีผ่านพ้นไป ก้องมองว่าอุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทยยังคงต้องต่อสู้ดิ้นรนอย่างหนัก (ล่าสุด คือการเผชิญหน้ากับไวรัสโคโรนา) โดยเฉพาะอย่างยิ่งบรรดาคนทำหนังอิสระ ที่ยังประสบความยากลำบากในการแสวงหาแหล่งทุนเพื่อนำมาสร้างสรรค์ผลงาน

ขณะที่การเมืองไทยก็ไม่ได้ไปไหนไกลกว่าเมื่อครั้งเหตุการณ์พฤษภาคม 2553 หรืออาจย่ำแย่หนักกว่าเดิมด้วยซ้ำ

ทั้งหมดนี้ไม่ต่างอะไรกับการเวียนว่ายตายเกิดของตัวละคร “ลุงบุญมี” รวมถึงแนวคิดหลักของ “สื่อภาพยนตร์” ที่แสดงให้เห็นว่าประวัติศาสตร์คือกระบวนการทำซ้ำอันหมุนวนอยู่ตลอดเวลา หรือเป็นการตายและเกิดใหม่ระลอกแล้วระลอกเล่าโดยไม่รู้จบ ซึ่งเหลือทิ้งไว้เพียงร่องรอยเลือนรางแห่งความทรงจำจากจุดกำเนิดเริ่มแรก

ในสภาวะเช่นนี้ พวกเราจึงคล้ายจะต้องตกอยู่ในอาการหมอบราบมากกว่าจะเป็นผู้ประกาศชัยชนะ นับจากค่ำคืนประวัติศาสตร์ของ “ลุงบุญมีระลึกชาติ” และวงการหนังไทย ที่คานส์ เมื่อ 10 ปีก่อน

ทางด้านอภิชาติพงศ์เองก็มีทัศนะคล้ายคลึงกัน หากพิจารณาจากบทสัมภาษณ์ล่าสุด ที่เขาสนทนากับ “นคร โพธิ์ไพโรจน์” ซึ่งเผยแพร่ทางเพจเฟซบุ๊ก “Film Club”

เจ้าของรางวัลปาล์มทองคำชาวไทยแสดงความรู้สึกว่าแวดวงภาพยนตร์ ณ ปัจจุบันนั้นขาดแคลน “ความน่าตื่นเต้น” ทั้งในแง่ที่ทางของหนังอิสระในสังคมไทยที่ยังจำกัดจำเขี่ย รวมทั้ง “ความเฉื่อยชา” ที่กำลังเกาะกินความคิดสร้างสรรค์ในวงการหนังไทยและกระบวนการผลิตภาพยนตร์ทั่วโลก

อภิชาติพงศ์ตั้งข้อสังเกตว่าความซบเซาของสื่อภาพยนตร์นั้นสวนทางกับความตื่นตัวทางการเมืองในสังคมไทยร่วมสมัย โดยขณะนี้ ความตื่นตัวที่ว่ายังไม่ได้ผลิดอกออกผลในหนังไทย หรือยังไม่มีจุดเชื่อมโยงที่เหมาะเจาะลงตัวระหว่างสองพื้นที่ดังกล่าว

สำหรับผู้กำกับฯ “ลุงบุญมีระลึกชาติ” ความตื่นเต้นจะบังเกิดขึ้นอีกครั้ง หากคนทำหนังสามารถเรียนรู้/ค้นพบวิธีที่จะเรียบเรียงประเด็นทางการเมืองที่นำเสนอหรือถูกพูดถึงได้ยาก ออกมาเป็นเรื่องเล่าในภาพยนตร์ได้สำเร็จ

ลำดับเหตุการณ์สำคัญในรอบ 10 ปีของ “อภิชาติพงศ์” และ “การเมืองไทย”

2553 – “ลุงบุญมีระลึกชาติ” คว้ารางวัลปาล์มทองคำจากคานส์, เกิดเหตุการณ์ปราบปรามคนเสื้อแดงใน กทม.

2554 – “ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร” นำพรรคเพื่อไทยชนะการเลือกตั้ง กระทั่งได้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี

2556 – “แม่โขงโฮเต็ล” หนังความยาว 61 นาทีของอภิชาติพงศ์ เปิดตัวในสาย Special Screenings ที่คานส์, เขาได้รับรางวัล Fukuoka Prize สาขาศิลปะและวัฒนธรรม ที่ประเทศญี่ปุ่น

2557 – การชุมนุมยืดเยื้อและการขัดขวางการเลือกตั้งของกลุ่ม กปปส. นำไปสู่การรัฐประหารที่นำโดย “พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา”

2558 – “รักที่ขอนแก่น” หนังยาวที่ถ่ายทำในไทยเรื่องล่าสุดของอภิชาติพงศ์ เปิดตัวในสาย Un Certain Regard ที่คานส์ แต่ผู้กำกับฯ ตัดสินใจไม่นำหนังเรื่องนี้เข้าฉายที่ประเทศบ้านเกิด

2559 – อภิชาติพงศ์ได้รับรางวัล Principal Prince Claus Award ที่ประเทศเนเธอร์แลนด์, นิทรรศการรวมผลงานศิลปะ-วิดีโอคัดสรรของเขาชื่อ “Serenity of Madness” เปิดแสดงที่พิพิธภัณฑ์ศิลปะร่วมสมัยใหม่เอี่ยม จ.เชียงใหม่

2561 – อภิชาติพงศ์ร่วมกำกับหนังสั้นหนึ่งตอนในภาพยนตร์เรื่อง “Ten Years Thailand” ซึ่งไปเปิดตัวในสาย Special Screenings ที่คานส์

2562 – อภิชาติพงศ์ได้รับรางวัล Artes Mundi Prize จากสหราชอาณาจักร, มีการเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกในรอบ 5 ปี โดยพรรคพลังประชารัฐ ที่มีจำนวน ส.ส. มากเป็นอันดับสอง ได้เป็นแกนนำจัดตั้งรัฐบาล

2563 – ภาพยนตร์เรื่อง “Memoria” ของอภิชาติพงศ์ ซึ่งนำแสดงโดย “ทิลดา สวินตัน” และไปถ่ายทำที่ประเทศโคลอมเบีย ยังไม่ได้เปิดตัวในคานส์หรือเทศกาลหนังยักษ์ใหญ่อื่นๆ ซึ่งต้องเลื่อนการจัดงานออกไปเพราะการแพร่ระบาดของโควิด-19

พรรคอนาคตใหม่ถูกยุบ

เรียงเรียงข้อมูลจาก

Uncle Boonmee at 10 https://www.bangkokpost.com/life/arts-and-entertainment/1922384/uncle-boonmee-at-10

10 ปีปาล์มทองแรกของไทย ในมุมมองอภิชาติพงศ์ https://www.facebook.com/filmclubthai/photos/a.102305664756903/136651361322333/?type=3&theater

---

พิเศษ! สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์, ศิลปวัฒนธรรม และเทคโนโลยีชาวบ้าน ลดราคาทันที 40% ตั้งแต่วันนี้ – 30 มิ.ย. 63 เท่านั้น! คลิกดูรายละเอียดที่นี่