เมื่อประมาณปี 2008 ผมและเพื่อนร่วมงานศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางแม่โขงศึกษา สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ทำวิจัยพื้นที่ชายฝั่งทะเลกัมพูชาทั้งพื้นที่เมืองเกาะกง สแรอัมเบิล สีหนุวิลล์ จนถึงกรุงพนมเปญ

เพื่อศึกษาการพัฒนาเศรษฐกิจของกัมพูชาและความสัมพันธ์ระหว่างกัมพูชากับไทย

สิ่งหนึ่งที่ผมเรียนรู้คือ เมืองสีหนุวิลล์ (Sihanoukville) เมืองชายทะเลของกัมพูชา

 

สีหนุวิลล์วันวาน

สมัยนั้น สีหนุวิลล์เป็นทั้งเมืองท่าและเมืองชายทะเลเพื่อการพักผ่อนหย่อนใจของชาวกัมพูชา ทุกเสาร์-อาทิตย์และวันหยุด ชาวกัมพูชานิยมไปพักผ่อนที่นี่ เมืองนี้อยู่ไม่ไกลจากพนมเปญ ใช้เวลาไม่เกิน 2 ชั่วโมงขับรถบนถนนลาดยางอย่างดีซึ่งตอนนั้นไม่ค่อยมีมากนักในประเทศนี้ก็ถึงเมืองท่องเที่ยวอันมีเสน่ห์แห่งนี้แล้ว

ที่ผมเห็นครั้งแรกของสีหนุวิลล์ตอนนั้น เมืองนี้มีบ้านพักและโรงแรมทั้งที่สร้างในสมัยอาณานิคมฝรั่งเศสและที่สร้างขึ้นมาใหม่จำนวนไม่น้อย ช่วงวันหยุด คนกัมพูชาส่วนใหญ่เข้ามาพักเต็มไปหมด ลูกเล็กเด็กแดงกระโดดเล่นน้ำในสระน้ำของโรงแรม เสียงดังแต่ก็น่ารักน่าเอ็นดูตามประสาเด็ก

พวกเขามีความสุข

ภาพที่เห็นอีกคือ คนกัมพูชานั่งรับประทานอาหารตามร้านอาหารริมชายหาดยาวเหยียดเต็มทุกร้าน

หลายครอบครัวขนเอาน้ำดื่ม น้ำอัดลมยี่ห้อดังมา พวกเขาไม่ได้ขนมาเป็นขวดๆ นะครับ แต่ขนมาเป็นลังๆ

พร้อมกันนั้นได้ขนเบียร์ยี่ห้อต่างๆ ทั้งกัมพูชาและเทศ และเหล้าทั้งวิสกี้และบรั่นดี เช่นกันไม่ได้ขนกันมาขวดสองขวด แต่ขนมาเป็นลัง

พวกเขาแย่งกันนั่งตามโต๊ะอาหารจนคณะของเราชะล่าใจเพราะตอนแรกมีคนนั่งสองถึงสามโต๊ะ พวกเราจึงนึกว่านั่งโต๊ะไหนก็ได้ เกือบไปแล้วเกือบไม่มีโต๊ะนั่งกินข้าว

ภาพดังกล่าวสะท้อนว่าคนกัมพูชาที่ผมเห็นไม่ใช่คนยากจน พวกเขาดื่มกิน สั่งอาหารทะเลกินกันเต็มโต๊ะ พวกผมสั่งบ้าง พอคิดเงินโอ้ราคาไม่ถูกเลย ตอนนั้นมีนิคมอุตสาหกรรมสร้างโดยนักลงทุนญี่ปุ่นแต่ก็ยังมีโรงงานไม่มาก สมัยนั้นมีบ่อนกาสิโนบ้างแต่อยู่อีกเกาะใกล้ๆ ได้ยินว่าเป็นของชาวรัสเซีย

 

สีหนุวิลล์ปัจจุบัน

ตอนนี้สีหนุวิลล์ยังคงเป็นเมืองตากอากาศชายทะเลและเมืองท่องเที่ยวยอดนิยม แต่ไม่ใช่ของคนกัมพูชาอีกต่อไปแล้ว

ไม่ใช่ชาวกัมพูชาไม่มีสตางค์ พวกเขามีรายได้เพิ่มขึ้นเพราะเศรษฐกิจกัมพูชาดีขึ้นทั้งการลงทุนจากต่างประเทศ การส่งออกและการเข้ามาทำงานของคนชนบทสู่เมืองใหญ่ โดยเฉพาะในโรงงานสิ่งทอรอบๆ พนมเปญ

แต่สีหนุวิลล์กลายเป็นเมืองท่องเที่ยวของชาวต่างชาติโดยเฉพาะคนจีน

นักท่องเที่ยวจีนมาเล่นพนันที่กาสิโนที่ลงทุนโดยนักธุรกิจจีน เหมือนกับที่พนมเปญ

 

เมืองบูมและกาสิโน

ขอยกตัวอย่างเดียว กาสิโนที่มีเจ้าของเป็นคนจีนในสีหนุวิลล์ เช่น DV DV นั้นเป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งของสีหนุวิลล์เมืองที่เติบโตได้ด้วยแรงอัดฉีดของ เงินจีน และ การพนันออนไลน์ ทว่าได้สูญเสียอย่างฉับพลันในจักรกลเศรษฐกิจสำคัญของตัวเอง

นักพัฒนาเริ่มต้นพัฒนาด้วยกันที่เมืองชายทะเลสีหนุวิลล์ช่วงปี ค.ศ.2016 โดยการผลักดันจากนโยบายโครงการก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐาน (infrastructure) นโยบายแถบและถนน (Belt and Road policy) ของประธานาธิบดีสี จิ้นผิง (Xi Jinping) ของจีน ด้วยเงินจีนและแรงงานจีนได้ไหลเข้ามา

รัฐบาลปักกิ่งสัญญาให้เงินหลายพันล้านสหรัฐก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานในสีหนุวิลล์ รวมทั้งก่อสร้างทางด่วนพิเศษมูลค่า 2 พันล้านเหรียญสหรัฐ ถนนที่เชื่อมต่อระหว่างเมืองท่าชายฝั่งทะเลกับเมืองหลวงพนมเปญ

ในขณะที่บริษัทจีนได้ลงทุนก่อสร้างเขตเศรษฐกิจพิเศษ (Special Economic Zone-SEZ) ท่าเรือต่างๆ และโรงผลิตกระแสไฟฟ้า

ช่วงระหว่างนั้นเอง แรงงานเข้ามาพร้อมกับเงินเก็งกำไรจำนวนมากและรวดเร็วถูกส่งเข้าไปในกาสิโน มีรายงานว่าสีหนุวิลล์มีกาสิโนมากกว่า 70 แห่ง ซึ่งเป็นการสำรวจในปี 2019

น่าสนใจ มีคนท้องถิ่นจำนวนมากกู้ยืมเงินจำนวนมากมาลงทุนในภาคอสังหาริมทรัพย์และธุรกิจอื่นๆ ที่มีเป้าหมายให้บริการต่อการไหลเข้ามาของแรงงานจีน

แทนที่จะเป็นการลงทุนระยะยาว การลงทุนเป็นเชื้อเพลิงให้อุตสาหกรรมการพนัน และได้เปลี่ยนเป้าหมายจากพวกนักท่องเที่ยว แบ็กแพ็ก ไปเป็นพื้นที่ก่อสร้างใหม่ที่เร่งรีบสร้างอลหม่าน

มีการศึกษาภาคอุตสาหกรรมในสีหนุวิลล์ก่อนถูกห้าม (ban)

รายงานระบุว่า พูดอย่างคร่าวๆ อยู่ระหว่าง 3.5 พันล้านเหรียญสหรัฐ และ 5 พันล้านเหรีญญสหรัฐต่อปี โดยรายได้เคลื่อนไหวอย่างไม่แน่นอนประมาณ 90% มาจากออนไลน์ ในขณะที่เป็นกาสิโนสถานที่ตั้งอยู่บนพื้นดิน

อย่างไรก็ตาม อะไรที่กำลังหล่อเลี้ยงกาสิโนบนดินหรือเกือบทั้งหมดเป็นออนไลน์ สิ่งนี้สร้างกำไรอย่างมหาศาล มีการประมาณกันว่า ก่อนกาสิโนออนไลน์ถูกสั่งห้าม มีผู้ให้บริการออนไลน์ราว 200 ราย มีการจ้างงานคนราว 200,000 คน

เดือนสิงหาคม 2019 ธุรกิจรุ่งโรจน์เปลี่ยนเป็น “แตก” เมื่อนายกรัฐมนตรีฮุน เซน ประกาศโดยไม่คาดหมายว่าจัดการลงโทษการพนันออนไลน์ ในสีหนุวิลล์ กาสิโน 72 แห่ง 4 แห่งถูกปิด และอีก 23 แห่งไล่คนงานออกจากงาน กระทบคนงาน 7,000 คน (1)

การตัดสินใจปิดอุตสาหกรรมที่ให้กำไรมหาศาล รู้กันอย่างกว้างขวางว่าเป็นผลมาจากแรงกดดัน “จากจีน” ผู้บริหารระดับสูงจีนมองแล้วว่า สีหนุวิลล์เป็น “สวรรค์ของการพนัน” ที่มีเป้าหมายผู้เล่นจากจีนแผ่นดินใหญ่ รวมทั้งเป็นฐานเพื่อหลอกลวงอินเตอร์เน็ต ฟอกเงินและแก๊งอาญากรรม

การสั่ง “ห้าม” กาสิโนจะมีผลต่ออาชญากรรมหรือไม่ เป็นสิ่งที่ต้องรอดูกันต่อไป สำหรับกัมพูชามีบทเรียนอันเจ็บปวดคือ การพึ่งพิงเงินสดจีนอย่างมากกลับเป็นความเสี่ยงได้

หลายสัปดาห์หลังจากคำประกาศของฮุน เซน แรงงานจีนหลายพันคนออกจากสีหนุวิลล์ ปล่อยโครงการหลายโครงการไว้ข้างหลัง หนี้เสียของนักพัฒนาท้องถิ่นโผล่ออกมา โครงการโครงสร้างพื้นฐานหลายแห่งเสียหาย ธุรกิจจำนวนมากปิดตัวลง

ประชาชนจำนวนมากออกจากเมือง สื่อท้องถิ่นประมาณการว่ามีจำนวนมากกว่า 100,000 คน

มีรายงานว่าตั้งแต่เดือนสิงหาคม 2019 ภัตตาคารเกือบ 800 แห่งปิดลง

การสั่งอาหารรายวัน (daily delivery) ยอดตกลงมากกว่า 80%

รายได้ต่อวันตกลงจากเฉลี่ยที่เคยได้ 1,500 เหรียญสหรัฐต่อวัน เหลือเพียง 200 เหรียญสหรัฐิ (2)

ภาคอสังหาริมทรัพย์ของเมืองสีหนุวิลล์เสียหายอย่างหนัก คนงานก่อสร้างที่ตกงานมีอนาคตที่ไม่แน่นอน การพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ส่วนใหญ่ยังคงดำเนินต่อไป แต่โครงการขนาดเล็กและขนาดกลางทั้งลดขนาดโครงการและยกเลิกโครงการ

ผลกระทบร้ายแรงที่สุดคือตลาดเช่าอสังหาริมทรัพย์

ด้วยค่าเช่าเชิงพาณิชย์ตกลงประมาณ 30% อย่างคร่าวๆ ค่าเช่ากลับไปที่ช่วงก่อนอสังหาริมทรัพย์บูม (3)

ในขณะที่การลดลงของภาคอสังหาริมทรัพย์ถูกเร่งให้เร็วขึ้นจากการสั่ง “ห้าม” ของรัฐบาลกัมพูชา

การชะลอตัวของภาคอสังหาริมทรัพย์อาจเห็นตั้งแต่มิถุนายน 2019 เมื่อตึกกำลังก่อสร้างในสีหนุวิลล์ล่มสลาย มีคนงานก่อสร้างตาย 28 คน

 

ปัจจุบันและอนาคต

หากกลับไปที่รัฐบาลปักกิ่ง ทางการจีนใช้เงินเกือบ 300 ล้านเหรียญสหรัฐเพื่อสร้างถนนใหม่สายต่างๆ ในสีหนุวิลล์

เงินหลายร้อยล้านสัญญาจะช่วยปรับปรุงน้ำท่วมในเมือง

และด้วยโครงการผลิตน้ำหลายๆ โครงการมอบให้จากนักพัฒนาทั้งหลาย เนื่องจากช่วงฤดูฝนปีที่แล้วที่น้ำท่วมน่าสะพรึงกลัว ใครๆ ก็หวังสัญญาเรื่องการระบายน้ำ

ฮุน เซน ยังได้ประกาศถึงแผนการก่อสร้างเขตเศรษฐกิจพิเศษใหม่ ระบบการบริหารรอบๆ เมืองสีหนุวิลล์จะกลายเป็นเขตนิคมอุตสาหกรรมหลายเป้าหมาย อาจจะด้วยเมืองนี้ถูกเลือกให้เป็นเจ้าภาพการประชุมผู้นำอาเซียนในปี 2022

แต่สำหรับผม เมืองสีหนุวิลล์เป็นตัวอย่างของความยุ่งยาก เมื่อคนจีนจำนวนมากเข้ามาก็มีปัญหา เมื่อคนจีนออกไป กลับประเทศก็มีปัญหา ตอนนี้รัฐบาลกัมพูชาทำงานยากกว่าเดิมในการหาทางควบคุมความมั่นคง ระเบียบและการพัฒนาเมืองนี้

เมืองบูม กาสิโนออนไลน์ เงินจีน คนจีน เป็นตัวอย่างสำหรับทุกคนครับ

——————————————————————————————————————–
(1) อ้างจากรายงาน Ministry of Labor and Vocational Training Official, Royal of Cambodia
(2) รายงานจาก Federation of Business Association of Sihanouk Province 2019
(3) CBRE Cambodia report, 2019