ที่มา | มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 7 - 13 กุมภาพันธ์ 2563 |
---|---|
คอลัมน์ | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
เผยแพร่ |
สุจิตต์ วงษ์เทศ
ทำขวัญที่กวางสี
หลายพันปีมาแล้ว
ผาลายเป็นชื่อหน้าผามหึมา มีภาพเขียนเก่าแก่ดึกดำบรรพ์หลายพันปีมาแล้ว อยู่ริมแม่น้ำในมณฑลกวางสี (ชาวจ้วงเกินสิบล้านคนพูดตระกูลภาษาไต-ไท ต้นตอภาษาไทย) ทางภาคใต้ของจีน (พื้นที่ต่อเนื่องมณฑลกวางตุ้ง)
[กวางสี แปลว่า พื้นที่กว้างขวางฝั่งตะวันตก กวางตุ้ง แปลว่า พื้นที่กว้างขวางฝั่งตะวันออก]
ผาลาย หมายถึง หน้าผาหินมีลวดลายรูปเขียนต่างๆ จีนเรียก ฮวาซาน แปลว่า ผาลาย (ฮวา แปลว่า ลวดลาย, ซาน แปลว่า ภูเขา) ความหมายเดียวกับผาแต้ม อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี (ชื่อผาลายพบในไทยที่ อ.เมือง จ.สกลนคร)
ภาพเขียนบนผาลายเนื่องในพิธีกรรม แต่เป็นพิธีกรรมอะไร? ยังบอกตรงไปตรงมาไม่ได้ นักวิชาการจีนในกวางสีบอกเพียงว่ามีรูปคนทำท่าคล้ายกบ และมีรูปหมา โดยมีเครื่องประโคมตีในพิธีกรรม คือ กลองทอง หรือ กลองมโหระทึก เพราะพบภาพเขียนวงกลมมีแฉกตรงกลาง
ขวัญในพิธีกรรมทำขวัญ
ภาพเขียนบนผาลาย ที่กวางสี น่าจะอธิบายเป็นอย่างอื่นได้อีก ดังนี้
ภาพเขียนบนผาลายเนื่องในพิธีกรรมทำขวัญเลี้ยงผีบรรพชน เพราะมีรูปขวัญกระจายหลายกลุ่มปะปนอยู่บนภาพเขียนมหึมานั้น นอกจากนั้นยังมีพิธีหลายอย่างปนกันจนบอกไม่ได้ว่าเป็นอย่างใดอย่างหนึ่ง
วงกลมมีแฉกตรงกลางตามรูปเขียนบนหน้าผา หมายถึงขวัญบนกลางกระหม่อมของคน มีรูปแบบเดียวกันกับที่มีบนหน้ากลองมโหระทึก แต่ตรงนี้เจตนาเป็นขวัญกระจายทั่วไป ไม่ใช่กลองมโหระทึก
รูปร่างขวัญ
ขวัญไม่มีรูปร่าง จับต้องไม่ได้ มองไม่เห็น แต่คนรู้ว่าสิงสู่อยู่บริเวณโคนเส้นผมขึ้นชนกันเป็นวงกลมเหมือนก้นหอย ตรงกลางกระหม่อมบนหัวกบาลของคน เรียกจอมขวัญ
เลยเชื่อกันว่าถ้าทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้มีลักษณะเป็นวงกลมหรือขดเหมือนก้นหอย เท่ากับมีขวัญสิงสู่อยู่ตรงนั้น หมายถึง เฮี้ยน ย่อมบังเกิดสิ่งดีที่คอยคุ้มครองป้องกันพ้นจากสิ่งไม่ดี
ดังนั้น เครื่องมือเครื่องใช้เลยต้องมีขวัญสิงอยู่ในนั้น โดยทำลวดลายคล้ายวงก้นหอยจำลองขวัญในรูปลักษณ์ต่างๆ เช่น ปุ่มนูนมีหลายแฉกล้อมบนหน้ากลองมโหระทึก, ลายก้นหอยคล้ายลายนิ้วมือบนหม้อเขียนสีที่บ้านเชียง เป็นต้น
ปุ่มนูนมีแฉกล้อม คือ ขวัญ
กลางหน้ากลองมโหระทึกทำปุ่มนูนล้อมด้วยแฉกมีหลายแฉก เป็นรูปขวัญ ซึ่งจำลองจากจอมขวัญบนหัวของคน ที่บริเวณโคนของเส้นผมขึ้นเป็นวงเหมือนขดก้นหอยอยู่กลางกระหม่อม
เมื่อประโคมตีมีเสียงดังกังวานไกลออกไป ด้วยจงใจให้เสมือนเสียงสู่ขวัญ คืนร่างเดิมคนตายจะได้ฟื้นเป็นปกติ
ตรงปุ่มนูนไม่ใช่ตำแหน่งใช้ไม้ตีตามที่เข้าใจกันทั่วไป เพราะเมื่อต้องการให้มีเสียงกังวานต้องตีบนพื้นที่ว่างระหว่างปุ่มนูนกับขอบ
นักโบราณคดีชาวยุโรปสมัยก่อนและนักโบราณคดีไทยสมัยนี้ มีนิยามว่ารัศมีแฉกๆ เป็นสัญลักษณ์ของดวงอาทิตย์, ดวงจันทร์, ดวงดาว เป็นต้น ล้วนเป็นความรู้วิทยาศาสตร์สมัยใหม่ที่ได้จากโลกตะวันตกเมื่อไม่นานมานี้ จึงไม่น่าจะตรงความหมายดั้งเดิมหลายพันปีมาแล้ว