เมื่อปลายเดือนพฤศจิกายนที่ผ่านมา เราได้ไปชมนิทรรศการศิลปะที่แปลกใหม่น่าสนใจมา เลยถือโอกาสเอามาเล่าสู่ให้อ่านกันตามเคย นิทรรศการนั้นมีชื่อว่า

Unloveable : ชาตินี้ที่รักเราคงรักกันไม่ได้

โดย คธา แสงแข ศิลปินและอาจารย์ประจำภาควิชาทัศนศิลป์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยกรุงเทพ ที่ก่อนหน้านี้เขาเคยสวมบทบาทเป็นจอมโจรชื่อดังชาวออสเตรเลีย เน็ด เคลลี เพื่อสำรวจสภาวะภายในของตัวเองและสภาพสังคมอันอยุติธรรมและเต็มไปด้วยการกดขี่ ในนิทรรศการครั้งที่แล้ว https://bit.ly/39deSUn

ในนิทรรศการครั้งนี้คธายังคงสำรวจตัวตนของเขาเอง จากเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นโดยตรงในชีวิตส่วนตัว และเหตุการณ์วิกฤตการณ์ทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมไทยในปัจจุบัน ที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อประชาชนชาวไทยทุกคน

ทั้งหมดทั้งมวลรวมกันเป็นความกดดันที่ปะทุออกมาเป็นตัวตนอีกตัวตนหนึ่งของเขาในฐานะศิลปินเพลงฮิปฮอปที่มีชื่อว่า “SK” Secret Killer

ด้วยความที่แนวดนตรีฮิปฮอปถือกำเนิดขึ้นมาในสภาวะกดดัน ถูกกดขี่ทั้งร่างกายและจิตใจ และขาดไร้เสรีภาพในการแสดงออก ศิลปินฮิปฮอปจึงต้องเสาะหาพื้นที่ในการแสดงออก ประท้วง และทวงคืนเสรีภาพต่อผู้มีอำนาจที่กดขี่ผู้คน

จังหวะของดนตรีฮิปฮอปจึงเปรียบเสมือนจังหวะของหัวใจขบถที่ต่อกรกับอำนาจที่กดขี่ตนอยู่ เช่นเดียวกับผลงานในนิทรรศการครั้งนี้ของคธานั่นเอง

“งานชุดนี้ เราหันกลับไปมองตัวเราเองในช่วงเวลาที่ประสบปัญหาบางอย่างในชีวิต ตอนนั้นสิ่งที่เยียวยาเราได้ก็คือเพลงฮิปฮอป เราใช้เพลงฮิปฮอปดูแลจิตใจตัวเอง จนกระทั่งเรารู้สึกว่าเราอยากจะเป็นแร็ปเปอร์เสียเอง

เราก็เลยเล่าเรื่องราวของตัวเราผ่านตัวตนใหม่ในฐานะแร็ปเปอร์ ทั้งในระดับชีวิตส่วนตัว และในระดับที่ใหญ่กว่านั้น อย่างระดับชาติ และในระดับโลก เรายังสนใจในมุมมองความรุนแรง และคนที่ถูกกดขี่ถูกกระทำโดยอำนาจบางอย่าง

ที่ตั้งชื่อนิทรรศการแบบนี้ ถ้าจะให้พูดง่ายๆ ก็คือเรารู้สึกเหมือนคนอกหัก ทั้งในเชิงความรู้สึกส่วนตัว และในเรื่องของประเทศชาติ กับบรรยากาศที่เกิดขึ้นรอบๆ ตัว รอบๆ โลก แล้วเราบังเอิญได้ นรเศรษฐ์ ไวศยกุล มาช่วยเขียนเนื้อหาของนิทรรศการให้ เพราะเขาเห็นพัฒนาการและเข้าใจเนื้อหาของงานชุดนี้ทั้งในเชิงตื้นลึกหนาบาง ชื่องานนี้เขาก็เป็นคนตั้งให้ (ซึ่งเป็นคำร้องในเพลงต้นฉบับ “ที่รักเรารักกันไม่ได้” ของ เรียม ดาราน้อย)

จริงๆ คำว่า “ชาตินี้” ในชื่องานมีนัยยะสองแบบ คือ ชาตินี้ (This Life) ที่เป็นช่วงเวลา กับชาตินี้ (Nation state/รัฐชาติ) ที่เป็นพื้นที่”

ผลงานชิ้นแรกในนิทรรศการนี้คือ The death of SK ภาพถ่ายของคธาที่อยู่ในคราบศิลปินฮิปฮอป “SK” Secret Killer กำลังโพสท่าเลียนแบบภาพวาด The Death of Marat (1793) โดย ฌาคส์ หลุยส์ ดาวิด์ (Jacques-Louis David) ที่แสดงถึงฉากการถูกฆาตกรรมในอ่างน้ำของ ฌอง ปอล มาราต์ (Jean-Paul Marat) นักคิดนักเขียนผู้มีบทบาทสำคัญต่อการปฎิวัติฝรั่งเศส

“เรากำลังสวมบทบาทเป็นแร็ปเปอร์ ซึ่งเป็นตัวตนใหม่ที่เราสร้างขึ้นมาเพื่อพูดถึงประเด็นในเชิงการเมือง การต่อสู้ทางการเมือง แต่ในขณะเดียวกันก็พูดถึงความล้มเหลว การถูกแทงข้างหลัง ถ้าสังเกตในภาพจะเห็นส่วนประกอบจากงานของเราหลายชิ้น ซึ่งจริงๆ ก็คืองานเก่าที่เราเก็บไว้ในสตูดิโอ ซึ่งเป็นเหมือนการเปรียบเปรยว่า “SK” Secret Killer ตายอยู่ในสตูดิโอ เช่นเดียวกับมาราต์ที่ตายอยู่ในที่ทำงานเหมือนกัน (มาราต์ป่วยเป็นโรคผิวหนังเขาจึงใช้เวลาส่วนใหญ่แช่อยู่ในอ่างน้ำรวมถึงทำงานเขียนในนั้น) อีกอย่างมาราต์เองก็เป็นสัญลักษณ์ของผู้พลีชีพเพื่อการปฏิวัติฝรั่งเศส”

ผลงานชิ้นที่สองคือ Kata Kata Kata ภาพถ่ายตัวเองของศิลปินที่พิมพ์บนกระดาษไขซ้อนทับกันหลายชั้น อันเป็นการแสดงออกถึงสภาวะภายในจิตใจของศิลปิน ซึ่งเป็นฟากตรงข้ามกับผลงาน The death of SK ที่แสดงออกถึงสภาวะทางสังคม

ผลงานชิ้นที่สามคือ Where is the world to save us from torture ลวดทองแดงที่ดัดเป็นตัวหนังสือที่คธาหยิบยืมมาจากส่วนหนึ่งของบทกวีจากนักโทษกวนตานาโม (Poems from Guantanamo) คุกลับที่รัฐบาลสหรัฐใช้เป็นสถานที่สอบปากคำนักโทษหรือผู้ต้องสงสัยคดีก่อการร้ายด้วยการทรมานร่างกาย

“งานชิ้นนี้เราไปเจอโดยบังเอิญจากตอนที่ค้นคว้าเกี่ยวกับเหตุการณ์ทรมานนักโทษในคุกกวนตานาโม ซึ่งเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างรุนแรง และเราก็พบว่าในเมืองไทยก็มีอะไรแบบนี้ไม่ต่างกัน แล้วเราก็ไปเจอบทกวีที่เขียนโดยนักโทษที่ตายในคุกนี้ก่อนที่มันจะถูกปิดไป ซึ่งสะท้อนใจเรามาก แล้วถ้าสังเกตดีๆ สีเสื้อของ “SK” Secret Killer ก็จะเป็นสีส้ม ซึ่งเป็นสีเดียวกับเครื่องแบบของนักโทษในคุกกวนตานาโมด้วย”

ผลงานอีกสองชิ้นที่เห็นโดดเด่นเตะตาอยู่กลางห้องแสดงงานก็คือ Unloveable sculpture ประติมากรรมหัวใจดวงใหญ่หลอมด้วยแก้ว ภายในมีปรอทเหลวบรรจุอยู่ และ Able Heart หัวใจของเล่นดวงเล็กที่บรรจุอยู่ในขวดแก้ว

“งานชิ้นนี้เริ่มต้นมาจากหัวใจอันเล็กที่เห็นในขวด ซึ่งเป็นของเล่นที่เราซื้อไว้ในลูก แต่ยังไม่มีโอกาสให้เขาได้เล่น จากหัวใจอันเล็กก็พัฒนามาเป็นหัวใจอันใหญ่ เราทำให้เป็นเหมือนหัวใจของลูกกับหัวใจของพ่อ เป็นเรื่องของความรู้สึกส่วนตัวมากๆ ของเรา”

“ที่เราใส่ปรอทเข้าไปในหัวใจแก้วก็เพราะปรอททำหน้าที่เป็นทั้ง From (รูปทรง) และ Content (เนื้อหา) ในส่วนของ From คือการสร้างสมดุลของน้ำหนักปรอทที่ลอยอยู่ในหัวใจแก้วจนเกิดเป็นรูปทรง”

“ในส่วนของ Content เราสนใจปรอทในเชิงที่ตัวมันเป็นโลหะ แต่ในขณะเดียวกันมันก็มีสถานะเป็นของเหลว มันมีด้านกลับไปกลับมาระหว่างความแข็ง ความอ่อน ความเลื่อนไหล และความเป็นโลหะหนัก ประกอบการที่สมัยโบราณใช้ปรอทไว้รักษาสภาพศพไม่ให้เน่าเปื่อย โดยเขาจะกรอกปรอทเข้าไปในร่างของคนตาย”

“โดยปกติปรอทเป็นสารพิษ แต่ในขณะเดียวกันมันก็สามารถเยียวยาร่างกายได้ ในสมัยโบราณปรอทถูกใช้เป็นยารักษาโรค แต่ถ้าใช้มากเกินไปก็เป็นอันตรายต่อร่างกายได้”

ผลงานชิ้นสุดท้ายแต่ไม่ท้ายสุด ที่อยู่มุมห้องแสดงงานคือ Puzzle Kata Bottle ประติมากรรมจำลองตัวศิลปินขนาดย่อส่วนที่กำลังทำมือเป็นรูปหัวใจอยู่ภายในขวดแก้วใบหนึ่ง

“ผลงานชิ้นนี้เชื่อมโยงกับผลงาน Companion Hands-Happiness Mudra (2018) ของเรา ที่เคยแสดงในเทศกาลศิลปะ บางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ 2018 แต่ทำในขนาดย่อส่วน ถ้าสังเกตงานทั้งหมดในนิทรรศการนี้จะมีการเล่นกับขนาดเล็กและใหญ่ ทั้งในส่วนของรูปทรงและเนื้อหา ทั้งเรื่องของตัวเราเอง เรื่องของประเทศ เรื่องของโลก อีกอย่าง งานชิ้นนี้เราทำขึ้นเพื่อสร้างบทสนทนากับอาจารย์ของเรา ชาร์ลส์ เรย์ (Charles Ray) ที่เขามีผลงานชื่อ Puzzle bottle (1995) ที่เป็นรูปตัวเขาอยู่ในขวดเหมือนกัน ส่วนท่าทางของมือก็เป็นการเล่นกันวัฒนธรรมแฮนด์ฮาร์ต (มือรูปหัวใจ) ที่เราเคยใช้อยู่บ่อยๆ”

ไม่เพียงแต่ผลงานศิลปะวัตถุที่เสพได้ด้วยตา ในนิทรรศการนี้ยังมีผลงานศิลปะที่เราเสพได้ด้วยหูอีกด้วย

เพียงแค่หยิบโทรศัพท์มือถือออกมาสแกนคิวอาร์โค้ดที่ติดอยู่บนผนัง เราก็จะได้ฟังเพลงฮิปฮอป Kill Dragon ที่ศิลปินเป็นผู้แต่งและแร็ปร่วมกับศิลปินฮิปฮอปมืออาชีพอย่าง Dajim Rap Thai และโปรดิวซ์โดย Brandnewdon & Norasarnti ซึ่งทำออกมาได้ทรงพลังไม่แพ้ศิลปินฮิปฮอปมืออาชีพเลยทีเดียว ฟังเพลงได้ที่นี่ https://bit.ly/2SlJeyd

นิทรรศการ Unloveable : ชาตินี้ที่รักเราคงรักกันไม่ได้ โดย คธา แสงแข จัดแสดงตั้งแต่วันที่ 30 พฤศจิกายน 2019 – 12 มกราคม 2020 ที่ 1PROJECTS, 672/63 เจริญกรุง ซอย 28, สอบถามรายละเอียดได้ที่ โทรศัพท์ 08-1699-5298 หรืออีเมล [email protected]

ขอบคุณภาพจาก 1PROJECTS