ท้าทายฮุน เซน (2)

เมื่อพิจารณาองคาพยพของระบอบฮุน เซน แล้ว ระบอบดังกล่าวไม่ว่าจะครอบคลุมทุกอณู ลมหายใจและแนวความคิดคนกัมพูชามากขนาดไหน

แต่การเป็นส่วนหนึ่งของห่วงโช่การผลิต (supply chain) ระบบทุนนิยมโลกของกัมพูชาทำให้กัมพูชาตกอยู่ภายใต้กติกาของระบบทุนนิยมโลกอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

กติกาดังกล่าวอยู่เหนือการควบคุมของระบอบฮุน เซน

และเป็นพลังท้าทายระบอบฮุน เซน ที่ทรงพลังยิ่ง

กล่าวคือ

 

กติกาของระบบทุนนิยมโลก

จากการศึกษาของ ธีระ นุชเปี่ยม วินิสา อุชชิน และดิเรก หงษ์ทอง เรื่อง เครือข่ายชนชั้นนำในกัมพูชา : อำนาจและสิ่งท้าทาย1 พบว่า กระแสกดดันของสหภาพยุโรปในลักษณะรักษาผลประโยชน์ของสหภาพยุโรปเริ่มปรากฏตั้งแต่ต้น ค.ศ.2019 โดยในวันที่ 18 มกราคม สหภาพยุโรปประกาศเก็บภาษีนำเข้าข้าว 175 ยูโร (200 ดอลลาร์สหรัฐ) ต่อตัน เป็นเวลา 1 ปี โดยจะลดลงเหลือ 150 ยูโรหลังจากผ่านไป 12 เดือน และจะลดลงเหลือ 125 ยูโรในปีที่สาม ข้าวนำเข้าจากเมียนมาถูกเก็บภาษีในอัตรานี้เหมือนกัน

ซึ่งเป็น “มาตรการคุ้มครอง” (safeguard measure) ที่อิตาลีและสเปนเรียกร้อง เพราะ 2 ประเทศนี้มีผู้ผลิตข้าวซึ่งไม่สามารถแข่งขันกับข้าวที่นำเข้าจากเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ได้

อย่างไรก็ตาม ในกรณีของกัมพูชานั้นมาตรการมิได้หยุดอยู่เพียงนี้ สหภาพยุโรปกำลังพิจารณาทบทวนสิทธิพิเศษภายใต้โครงการ “ทุกอย่างยกเว้นอาวุธ” (Everything But Arms – EBA) ที่ให้แก่กัมพูชาในที่เป็นประเทศยากจนด้วย2

การระงับสิทธิพิเศษภายใต้ EBA มีโอกาสที่จะส่งผลกระทบสำคัญต่อกัมพูชา โดยเฉพาะต่ออุตสาหกรรมตัดเย็บเสื้อผ้า (garment industry) ของประเทศนี้ EBA ให้สิทธิพิเศษแก่กัมพูชาในการส่งออกไปยังสหภาพยุโรปโดยไม่ต้องเสียภาษีศุลกากร

ใน ค.ศ.2016 ประเทศในสภาพยุโรปนำเข้าประมาณร้อยละ 40 ของสินค้าออกของกัมพูชา ส่วนใหญ่เป็นผลผลิตจากภาคอุตสาหกรรมตัดเย็บเสื้อผ้า ซึ่งเป็นแหล่งจ้างงานประชากรกัมพูชาประมาณ 700,000 คน3

และในปีต่อมากัมพูชาส่งออกไปยังสหภาพยุโรปเป็นมูลค่าประมาณ 5.8 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งยังคงเป็นสัดส่วนเท่าเดิมของปริมาณการส่งออกทั้งหมด

ทำให้ดินแดนนี้เป็นตลาดส่งออกใหญ่ที่สุดของกัมพูชา

ที่สำคัญคือ กว่าร้อยละ 99 ของการส่งออกของกัมพูชาไปยังสหภาพยุโรปมีคุณสมบัติที่จะได้รับสิทธิพิเศษภายใต้ EBA ซึ่งได้แก่ เสื้อผ้าและสิ่งทอ เครื่องรองเท้า (footwear) และสินค้าเกษตร เช่น ข้าว

ตั้งแต่เข้าร่วมโครงการนี้ใน ค.ศ.2001 อุตสาหกรรมตัดเย็บเสื้อผ้าและสิ่งทอของกัมพูชาขยายตัวอย่างมหาศาล4 เมื่อถึงปัจจุบันเสื้อผ้าและเครื่องรองเท้าก็เป็นผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมที่ทำรายได้สูงสุดของกัมพูชา5

การระงับสิทธิพิเศษ EBA ยังอยู่ในขั้นตอนการดำเนินการ ซึ่งเริ่มขึ้นไม่นานหลังจากการเลือกตั้งในเดือนกรกฎาคม 2018 คือ ในเดือนกันยายนต่อมานั่นเอง สภายุโรป (European Parliament) ออกมติ 13 ข้อ “ย้ำเตือนว่าตามข้อกำหนดภายใต้ EBA นั้น สิทธิพิเศษทางการค้าควรจะถูกระงับหากกัมพูชาละเมิดภาระผูกพันด้านสิทธิมนุษยชนของตน”6

ในเดือนกุมภาพันธ์ 2019 สหภาพยุโรปเริ่ม “ช่วงเวลา 9 เดือนของการติดตามตรวจสอบและเข้าไปดำเนินการอย่างเข้มข้น” ซึ่งอาจนำไปสู่การระงับสถานะ EBA ที่ให้แก่กัมพูชาเป็นการชั่วคราวหากไม่มีการดำเนินงานอย่างเป็นรูปธรรมที่จะมีผลยับยั้งความเสื่อมถอยของประชาธิปไตยและการเคารพต่อสิทธิมนุษยชนในประเทศนี้7

 

แรงงาน พลังท้าทายจากชนบท

จากการศึกษาของดิเรก หงษ์ทอง เรื่อง ฮุน เซน กับอุปถัมภ์แรงงานร่วมชาติ 8 ชี้ให้เห็นว่า การประมาณการของสหประชาชาติในเดือนพฤศจิกายน ค.ศ.2018 ระบุว่า กัมพูชามีประชากรทั้งสิ้นจำนวน 16,342,321 คน อายุเฉลี่ยของประชากรอยู่ที่ 24.3 ปี9

ในจำนวนประชากรกว่า 16 ล้านคนนี้ ที่ทำการคณะรัฐมนตรีกัมพูชาให้ข้อมูลว่ามีผู้มีสิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้งกว่า 8 ล้านคน10 หรือประมาณร้อยละ 50 ของประชากรทั้งประเทศ

ในจำนวนนี้มีผู้ประกอบอาชีพแรงงานในโรงงานตัดเย็บภายในประเทศกว่า 8 แสนคน11 เป็นอัตราส่วนประมาณ 1 ใน 8 ของผู้สิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้งทั้งหมด

นอกจากนี้ ยังมีประชาชนชาวกัมพูชาอีกส่วนหนึ่งที่อพยพไปทำงานในต่างประเทศ โดยเฉพาะประเทศเพื่อนบ้านอย่างไทยซึ่งมีชาวกัมพูชาเข้ามาทำงานกว่า 1 ล้านคน12 คิดเป็นอัตราส่วนกว่า 1 ใน 8 ของผู้มีสิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้ง

ประชากรสองกลุ่มนี้มีความสำคัญต่อชนชั้นนำกัมพูชาด้วยเหตุผลสำคัญ 3 ประการดังนี้

ประการแรก แรงงานเหล่านี้เป็นฐานเสียงสำคัญของพรรคการเมือง ไม่ว่าจะเป็นแรงงานในประเทศหรือแรงงานอพยพในประเทศไทย เพราะคนกลุ่มหลังนี้สามารถลาหยุดงานและข้ามแดนไปเลือกตั้งได้สะดวก13

ประการต่อมา แรงงานเหล่านี้ถือเป็นภัยคุกคามของพรรคการเมืองโดยเฉพาะพรรครัฐบาล ที่ผ่านมาแรงงานในประเทศได้รวมกลุ่มนัดหยุดงานประท้วงเรียกร้องสิทธิต่างๆ เช่น การขึ้นค่าแรงขั้นต่ำ โดยตั้งแต่ ค.ศ.2013 มีการนัดหยุดงานประท้วงที่หลายครั้ง14

ประการสุดท้าย แรงงานเหล่านี้เป็นกำลังสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศ เนื่องจากเป็นฐานกำลังการผลิตสินค้าส่งออกของกัมพูชา ทราบได้จากสถิติ เช่น ค.ศ.2017 กัมพูชาส่งสินค้าไปยังสหภาพยุโรปเป็นมูลค่าสูงถึง 5,000 ล้านยูโร คิดเป็นมูลค่าร้อยละ 40 ของมูลค่าสินค้าส่งออกทั้งหมดในปีนั้น15

นอกจากนี้ แรงงานเหล่านี้ยังทำหน้าที่เป็นที่พึ่งหลักของสมาชิกในครอบครัวกว่า 2,000,000 คนที่รอรับความช่วยเหลือทางการเงิน16

ส่วนแรงงานอพยพที่ทำงานในต่างประเทศ เช่น แรงงานอพยพในประเทศไทยก็กลายเป็นที่พึ่งสำคัญทางการเงินของสมาชิกในครอบครัวเช่นกัน

เงินที่แรงงานเหล่านี้ส่งกลับบ้านเกิดถือเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยหนุนเศรษฐกิจของกัมพูชา ทำให้มีการจับจ่ายใช้สอยและชำระหนี้สิน17 จึงมีส่วนให้แรงงานกลุ่มนี้เป็นผู้มีอิทธิพลทางความคิดต่อสมาชิกในครอบครัว หากพรรคการเมืองใดสามารถโน้มน้าวใจแรงงานกลุ่มนี้ได้ย่อมหมายถึงการสามารถจูงใจสมาชิกคนอื่นๆ ในครอบครัวของแรงงานเหล่านี้ด้วยเช่นกัน

ด้วยกติกาโลกที่ระบอบฮุน เซน ควบคุมไม่ได้ ได้ก่อให้เกิดการท้าทายใหม่จากภาคแรงงานที่เคลื่อนย้ายจากชนบทเข้าสู่เมืองในอุตสาหกรรมสิ่งทอ

แรงงานนี้เป็นทั้งฐานเสียงในชนบทของพรรคการเมือง เป็นกำลังการผลิตหลักของประเทศ เป็นคนอีกกลุ่มหนึ่งที่มีฐานคิด ฐานทางเศรษฐกิจที่ระบอบฮุน เซน ต้องให้สวัสดิการต่างๆ เพื่อเอาใจพลังทางเศรษฐกิจที่พร้อมจะแปรเป็นพลังทางการเมืองได้ทุกเมื่อ

ในความคิดของผม นี่เป็นพลังท้าทายระบอบฮุน เซน มากกว่ากลุ่มแกนนำฝ่ายค้านในพรรคการเมืองกัมพูชา

นี้เป็นพลังที่แท้จริง

—————————————————————————————————————-
(1) เครือข่ายชนชั้นนำในกัมพูชา : อำนาจและสิ่งท้าทาย รายงานโครงการชุดวิจัยเรื่อง ชนชั้นนำในอุษาคเนย์ โครงสร้างและพลวัต โดยศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางแม่โขงศึกษา สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เสนอต่อสำนักงานวิจัย เทคโนโลยีและนวตกรรมแห่งประเทศไทย ตุลาคม 2562.
(2) Hunt, L. (2019, January 26). Cambodia-EU threat war erupts amid trade sanctions. The Diplomat. Retrieved from https://thediplomat.com/2019/01/cambodia-eu-threat-war-erupts-amid-trade-sanctions/
(3) Reuters. (2019, January 14). Cambodia PM : opposition “dead” if EU withdraws preferences. Bangkok Post. Retrieved from https://www.bangkokpost.com/news/world/1610894/
(4) Touch, D. (2019, February 22). Cambodia”s Democracy and EU Trade Privileges: Taking a Long-Term View. The Diplomat. Retrieved from https://thediplomat.com/2019/02/cambodias-democracy-and-eu-trade-privileges-taking-a-long-term-view/
(5) Hutt, D. (2019, January 30). Beware Cambodia”s Europe sanctions hype. The Diplomat. Retrieved from
https://thediplomat.com/2019/01/beware-cambodias-europe-sanctions-hype/
(6) อ้างใน Touch, D. Cambodia”s Democracy and EU Trade Privileges: Taking a Long-Term View.
(7) Heng, K. & Var, V. (2019, March 5). Uncertainty and Pressure: Cambodia under the Weight of Sanctions. The Diplomat. Retrieved from https://thediplomat.com/2019/03/uncertainty-and-pressure-cambodia-under-the-weight-of-sanctions/
(8) ธีระ นุชเปี่ยม วินิสา อุชชินและดิเรก หงษ์ทอง “ชนชั้นนำในกัมพูชา : อำนาจและสิ่งท้าทาย” ชุดโครงการวิจัย ชนชั้นนำในอุษาคเนย : โครงสร้างและพลวัต โดยศูนย้เชี่ยวชาญเฉพาะทางแม่โขงศึกษา สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เสนอต่อ สำนักงานวิจัยวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรมแห่งประเทศไทย ตุลาคม 2562.
(9) Worldometers. Cambodia Population. Retrieved November 27, 2019, from http://www.worldometers.info/world-population/cambodia-population/
(10) PRESS OCM. (2018, June 25). Will the July 2018 General Election be Liberal Pluralistic and Democratic?. Retrieved June 30, 2018, from https://www.youtube.com/watch?v=7RF-Zg_uIlE
(11) จากการสำรวจในปี 2017 พบแรงงานในอุตสาหกรรมตัดเย็บจำนวน 847,419 คน ดูเพิ่มเติมใน (2018, June 20). Retrieved November 18, 2018, from https://www.postkhmer.com/ แต่ข่าวอื่นๆ ระบุว่า จำนวนของแรงงานตัดเย็บทั่วประเทศมีประมาณ 1,000,000 คน ดูเพิ่มเติมใน(7 August 2017).Retrieved June 1, 2018, from https://www.post khmer.com/
(12) (2018, June 29)Retrieved November 20, 2018, from https://www.postkhmer.com/
(13) คมชัดลึก. (27 กรกฎาคม 2561). ชาวเขมรในไทยกับการเลือกตั้งในประเทศบ้านเกิด. เข้าถึงเมื่อ 5 กุมภาพันธ์ 2562, จาก http://www. komchadluek.net/news/hotclip/336549
(14) Vida, T. & Teehan, S. (2014, December 31). Labour strikes plunge in 2014. The Phnom Penh Post.Retrieved November 20, 2018, from https://www.phnompenhpost.com/national/labour-strikes-plunge-2014
(15) European Mission. Cambodia: EU mission assesses human rights and labour situation. Retrieved March 17, 2019, from http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1889
(16) Reaksmey, H. (2019, March 26). Hun Sen Plays Down Risk From EU Trade Sanctions as Delegation Arrives in Cambodia. VOA CAMBODIA. Retrieved March 27, 2019, from https://www.voacambodia.com/a/hun-sen-plays-down-risk-from-eu-trade-sanctions-as-delegation-arrives-in-cambodia/4847223.html
(17) The Bangkok Insight Editorial Team. (17 กรกฎาคม 2561). แรงงานไหลออกทำอนาคต ศก.กัมพูชามืดหม่น. The Bangkok Insight. เข้าถึงเมื่อ 18 มีนาคม 2562 จาก https://www.thebangkokinsight.com/26855/