เคยสังเกตไหมครับว่าช่วงนี้หนังฮอลลีวู้ดประเภท “ซูเปอร์ฮีโร่” เกลื่อนเมืองเต็มไปหมด

เอาแค่ปีนี้ก่อนก็ได้ เราได้ชมกันไปแล้วกับ Deadpool และได้ชม Batman vs Superman ที่กำลังชนโรงในตอนนี้

ถ้านับเฉพาะปี 2016 ยังมีหนังซูเปอร์ฮีโร่จ่อลงโรงอีกมากมาย ตั้งแต่ Captain America : Civil War, X-Men : Apocalypse, Teenage Mutant Ninja Turtles 2, Suicide Squad ไปจนถึง Doctor Strange

ยัง ถ้ายังไม่หนำใจ ค่ายหนังต่างๆ เช่น วอร์เนอร์ บราเธอร์ส ผู้ถือลิขสิทธิ์ของดีซีคอมิกส์ และดิสนีย์ผู้ถือลิขสิทธิ์ของมาร์เวลคอมิกส์ ก็ได้ประกาศกำหนดฉายของหนังในเครือของตัวเองมาแล้วจนถึงปี 2020

เช่น ปี 2017 เราจะได้ดู Wolverine 2 และ Guardians of the Galaxy 2

ปี 2018 เราจะได้ดู Amazing Spider-man 3

รวมๆ แล้ว จากปี 2016-2020 เราจะได้ดูหนังซูเปอร์ฮีโร่อีกเกือบ 30 เรื่อง!

 

ผมคิดว่าสาเหตุที่ทำให้หนังซูเปอร์ฮีโร่เป็นที่นิยมนั้นมาจาก 3 ปัจจัยหลัก

หนึ่งคือ มีสคริปต์หรือเนื้อหาของการ์ตูนที่ดีอยู่แล้ว ไม่ต้องสร้างเรื่องใหม่

สองคือ มีแฟนๆ ติดตามซูเปอร์ฮีโร่อย่างเหนียวแน่นในระดับแฟนเดนตาย

สามคือ ทำออกมาแล้ว จะดีจะแย่ก็ไม่ค่อยเจ๊ง แถมยังหารายได้ต่อได้จากการขายของเล่นต่างๆ อีกด้วย

ผมก็เป็นแฟนซูเปอร์ฮีโร่อยู่หลายตัว และเฝ้าติดตามปรากฏการณ์นี้อยู่พอสมควร แต่แทนที่จะเล่าเรื่องซูเปอร์ฮีโร่แต่ละตัว ผมอยากลองพาคุณผู้อ่านกลับไปย้อนดูจุดกำเนิดและวิวัฒนาการของซูเปอร์ฮีโร่

ผมตั้งชื่อบทความนี้ว่า “วัฒนธรรมซูเปอร์ฮีโร่” เพราะผมคิดว่าหนังซูเปอร์ฮีโร่มีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัยและเกี่ยวพันโยงใยกับวิถีชีวิตของเราอยู่เสมอ

ที่สำคัญมันยังสามารถสร้างแรงกระเพื่อมต่อสังคมและค่านิยมของคนได้อีกด้วย

 

แล้ววัฒนธรรมซูเปอร์ฮีโร่เกิดขึ้นได้อย่างไร?

นิยามของ Superhero คือ ยอดมนุษย์ หรือ วีรบุรุษ ที่อยู่ในชุดรัดรูปสีต่างๆ มีรูปร่างบึกบึนแข็งแรง มีพลังพิเศษต่างๆ ที่แตกต่างจากมนุษย์ปกติ

ยอดมนุษย์ต้องมีคุณธรรมอยู่ในหัวใจ มีหน้าที่ในการช่วยเหลือผู้ที่ได้รับความเดือดร้อน ปราบปรามเหล่าวายร้ายต่างๆ

วัฒนธรรมซูเปอร์ฮีโร่ เริ่มมีอิทธิพลต่อสังคมอเมริกาในช่วงปี 1938 โดยเกิดขึ้นจาก 2 ปัจจัย คือ

หนึ่ง เป็นยุคหลังสงครามโลกครั้งที่ 1 และเพิ่งเปลี่ยนผ่านมาสู่สังคมอุตสาหกรรม เศรษฐกิจตกต่ำ สังคมตึงเครียด คนอยากได้สิ่งบันเทิงในชีวิต ซึ่งการอ่านกลายเป็นความบันเทิงราคาถูกที่หาได้ทั่วไป

สอง สื่อประเภทหนังสือพิมพ์เล็งเห็นถึงความสำคัญในหน้าที่ในการสร้างความบันเทิงให้กับผู้รับสาร เกิด Strip Comic นิยายภาพ 3-4 ช่องอยู่ในหนังสือพิมพ์

ภายหลังนิยายภาพนั้นได้รับการตอบรับที่ดีมากจากผู้อ่าน จึงมีการนำซูเปอร์ฮีโร่มาสร้างเป็นการ์ตูนหลายช่อง และต่อยอดเป็นการ์ตูนซีรี่ส์เล่มแยกมาเลย

ต้องย้ำว่าการ์ตูนซูเปอร์ฮีโร่ของฝรั่งไม่ได้ทำเพื่อเด็กเล็กแบบมิกกี้เม้าส์ แต่ทำเพื่อตอบสนองวัยรุ่นและผู้ใหญ่ เนื้อหาและภาพจึงดาร์กพอสมควร โดยมี 2 ค่ายยักษ์ใหญ่คือ D.C Comics (ที่ย่อมาจาก detective comics ด้วยซ้ำ) และ Marvel Comics

ฉะนั้น ที่มีบางคนบอกว่า Batman ยุคนี้มีความดาร์กมากขึ้น ไม่เหมาะสมกับเยาวชน ก็ต้องบอกว่า แบตแมนนั้นดาร์กมาตั้งนานแล้วครับ และไม่ได้ทำให้เด็กอ่านมาตั้งแต่เริ่มต้น

 

แล้ววัฒนธรรมซูเปอร์ฮีโร่มีวิวัฒนาการอย่างไร

ถ้าดูตามประวัติที่เคยมีคนแบ่งไว้แล้ว จะแบ่งได้ 4 ช่วง

หนึ่ง ยุคเริ่มต้น

ช่วงแรกของซูเปอร์ฮีโร่จะเป็นการหยิบเอาเทพนิยาย เทพปกรณัมของชาติต่างๆ มาเป็นวัตถุดิบ แล้วปรับให้เข้ากับลักษณะความสนใจของผู้บริโภค โดยคำนึงถึงบริบททางสังคมของประเทศสหรัฐอเมริกาเป็นหลัก

เปรียบเทียบให้เห็นภาพก็คือ การดัดแปลงจาก Folk media สู่ Mass media

ตัวอย่างที่ชัดเจนที่สุดคือ “กัปตันมาร์เวล (Captain Marvel)” หรือในปัจจุบันจะใช้ชื่อใหม่ว่า “ชาแซม (Shazam)” โดยเนื้อหาเป็นเด็กหนุ่มที่แปลงร่างเป็นยอดมนุษย์ ที่มีพลังดุจเทพต่างๆ เช่น เทพซุส (ที่มีอาวุธเป็นสายฟ้า) เทพเมอร์คิวรี เฮอร์คิวลิส

หรือตัวอย่างที่โด่งดังที่สุดคือ ซูเปอร์แมน ที่ได้แรงบันดาลใจจากเฮอร์คิวลิส ผู้ทรงพลัง

สอง ยุคทอง

ยุคนี้ถือเป็นยุคที่มีกระแสซูเปอร์ฮีโร่มากๆ มีตัวละครเกิดขึ้นมากมาย เช่น ช่วงปลายปี 1941 ที่สหรัฐอเมริกาสงครามโลกครั้งที่ 2

ซูเปอร์ฮีโร่ไม่ได้เป็นแค่ความบันเทิง แต่ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการโฆษณาชวนเชื่อเพื่อวัตถุประสงค์ในการส่งเสริมชาตินิยมอเมริกา และสร้างความหมายแบบ “ตัวร้าย” ให้กับฝั่งตรงข้าม (นาซี และ ฮิตเลอร์) จากตอนแรกที่ตัวร้ายเป็นอาชญากรธรรมดา

ตัวละครที่ชัดเจนมากๆ ในยุคนี้คือ Captain America ผู้มีเครื่องแต่งกายสีธงชาติอเมริกา ประดับด้วยดาวจากธงชาติ

สาม ยุคเงิน

เกิดการเปลี่ยนแปลงใหญ่ในวัฒนธรรมซูเปอร์ฮีโร่ เพราะหลังสงครามโลกครั้งที่สอง เริ่มเสื่อมความนิยม ถูกมองว่าเป็นความรุนแรงและตัวการที่ทำให้คนก่ออาชญากรรม

การเปลี่ยนแปลงอย่างที่หนึ่ง คือ การเปลี่ยนโครงสร้างและการเล่าเรื่องให้มีความลึกลับ แนวสืบสวนสอบสวน

การเปลี่ยนแปลงอย่างที่สอง คือ แนวทางการออกแบบของซูเปอร์ฮีโร่ที่กำเนิดออกมาใหม่ให้เหล่าตัวละครในเรื่องราวมีความเป็นมนุษย์มากขึ้น ดราม่ามากขึ้น มีข้อดีข้อเสีย ไม่ใช่เอะอะใช้แต่กำลัง

การเปลี่ยนแปลงอย่างที่สาม คือ การเปลี่ยนจากเทพนิยายปรัมปรามาสู่ Science-fiction เพราะวิทยาการของโลกที่พัฒนามากขึ้น ที่มาของตัวละครก็มักจะเป็นวิทยาศาสตร์

ตัวละครเช่นในยุคนี้ก็เช่น The Fantastic Four, Incredible Hulk, Spider-Man, Iron Man, the X-Men และ Daredevil

สี่ ยุครื้อถอน

โลกเข้าสู่ยุคโลกาภิวัตน์ สังคมซับซ้อนมากขึ้น เป็นช่วงของการกำเนิดฮีโร่ประเภท Anti-Hero มีการปรับปรุง รื้อสร้างเนื้อหาในแง่มุมใหม่ๆ ให้ทันสมัยมากขึ้น เช่น ต่อสู้กับระบอบเผด็จการ ต่อสู้กับการคอร์รัปชั่น ต่อสู้กับผู้สร้างความเสื่อมโทรมให้กับสิ่งแวดล้อม ไม่ได้มีการแบ่งขาว-แบ่งดำ

ฮีโร่ไม่ใช่คนดีที่ดี๊ดีร้อยเปอร์เซ็นต์ หรือเริ่มมีเนื่อเรื่องที่หยั่งรากลึงลงไปในด้านมืดของจิตใจมนุษย์มากยิ่งขึ้น

ตัวละครยุคนี้ที่ชัดมากก็คือ Watchmen และ Batman