เราลงไปนครศรีธรรมราชเพื่อไปร่วมงานเสวนาเรื่องบทบาทสตรีในการรักษาและสืบสานพระพุทธศาสนาที่เล่าไปแล้วในอาทิตย์ที่ผ่านมา

ทันทีที่ลงเครื่องคราวนี้เราเช่ารถที่สนามบินขับไปเอง ไม่ค่อยประสบความสำเร็จนัก เพราะเราไม่รู้เส้นทาง แต่ก็อาศัยภาษิตที่ว่า “ทางอยู่ที่ปาก” ไม่หลง แต่ถามไปตลอดทาง

ปกติผู้เขียนจะไม่ค่อยเล่าถึงเรื่องกิน แต่คราวนี้ คนขับพาไปแวะร้านอาหารพื้นบ้าน อยู่ตรงกับป้ายวัดพระมหาธาตุ สั่งอาหารถวายพระเรียบง่าย ได้บรรยากาศท้องถิ่นมาก

ชาวบ้านเข้ามากินข้าวแกง มีกระจาดผักเหนาะ คือผักสดชนิดต่างๆ อยู่ข้างหน้า ที่เป็นอย่างนั้น เพราะแกงปักษ์ใต้เผ็ด จนถึงเผ็ดมาก ผักสดชนิดต่างๆ จึงเป็นเรื่องที่ขาดมิได้

ที่เปลี่ยนไป คือผักเหนาะที่กินกับแกงปักษ์ใต้นั้น เดิมมีหลากหลาย ทั้งสะตอ กระถิน ถั่วฝักยาว ลูกเนียง แตงร้าน ใบโหระพา คราวนี้ไปหลายร้าน ผักเหนาะเหลือแต่แตงร้านกับใบโหระพา

เอ๊ะ ประเทศเรากำลังพัฒนา หรือกำลังถดถอยนะ

มีแกงแบบปักษ์ใต้ชนิดหนึ่งพระฉันแล้วก็ไม่รู้ว่าฉันอะไรไป เจ้าของร้านอธิบายว่า เป็นแกงกะลามะพร้าวอ่อน มิน่าเล่า กินแล้วไม่รู้ว่ากินอะไร เพราะไม่มีสัญญาความจำได้หมายรู้เดิมมาก่อน

เป็นประสบการณ์ครั้งแรกในชีวิตที่ได้กินแกงกะลามะพร้าวอ่อน อร่อยนะ มีองค์ความรู้เพิ่มขึ้นมาอีกอย่างหนึ่ง ก็เรื่องแกงกะลามะพร้าวนั่นแหละ

ก่อนการเสวนา เงยหน้าขึ้นไปมององค์พระธาตุ ถ้าท้องฟ้าเป็นสีน้ำเงินเข้ม องค์พระธาตุจะโดดเด่นงามมาก ทั้งนี้เพราะองค์พระธาตุเป็นสีขาว ถ้าท้องฟ้าไม่เป็นใจ เป็นสีขาว หรือสีฟ้าอ่อนก็จะไม่ช่วยขับให้องค์พระธาตุโดดเด่น ถ้าจะรอให้ท้องฟ้าเป็นสีน้ำเงินเข้ม ก็อาจจะรอนาน ง่ายที่สุด คือซื้อโปสการ์ดที่คนอื่นเขาถ่ายไว้นั่นแหละค่ะ อย่าไปนึกว่ากล้องของเราดีที่สุด บางเรื่องบางขณะที่จะให้ได้รูปสวยมันก็ต้องมีปัจจัยอื่นประกอบ และบางปัจจัยเราก็ควบคุมเองไม่ได้ เช่นเรื่องท้องฟ้านี่แหละ

มองไปที่คอระฆัง มีพระเวียนค่ะ มองด้วยตาเปล่าแทบจะไม่เห็น มีพระยืนสีทองอยู่รอบทั้ง 8 ทิศ รศ.ดร.มัลลิกา เจริญสุธาสินี (ม.วลัยลักษณ์) ท่านให้ชื่อพระอรหันต์ทั้ง 8 ทิศไว้ว่า พระอัญญาโกณทัญญะ พระมหากัสสป พระสารีบุตร พระอุบาลี พระอานนท์ พระควัมปติ พระโมคคัลลานะ และพระราหุล

ท่านไม่ได้บอกที่มาว่าได้มาจากไหน

ตรงกับพระอรหันต์ที่เราสวดในบทบูชาพระอรหันต์ 8 ทิศนั้นตรงกันหมด บทที่เราสวดกันนั้น เป็นงานที่สมเด็จพระวันรัต (เฮง เขมจารี) ซึ่งเป็นอธิบดีสงฆ์วัดมหาธาตุนิพนธ์ไว้

เวลาที่เราสวดพระอรหันต์แปดทิศนี้ ต้องรู้ว่าเราเริ่มจากทิศตะวันออก จัดลำดับให้เริ่มที่พระโกณทัญญะ เพราะท่านเป็นพระภิกษุรูปแรกในพระพุทธศาสนา ในการเวียนนั้น เราจะเวียนขวา จึงหันหน้าลงใต้ ทิศต่อมาคือ ทิศตะวันออกเฉียงใต้ เป็นพระมหากัสสป

ถัดมาเป็นพระสารีบุตร ประจำทิศใต้

พระอุบาลี ประจำทิศตะวันตกเฉียงใต้

พระอานนท์ ประจำทิศตะวันตก

พระควัมปติประจำทิศตะวันตกเฉียงเหนือ

พระโมคคัลลานะ ประจำทิศเหนือ

พระราหุล ประจำทิศตะวันออกเฉียงเหนือ

พระอรหันต์องค์อื่นๆ เราพอมีความคุ้นเคยกันพอสมควร แต่พระควัมปติ ไม่ใช่พระอรหันต์ที่เรามักคุ้นมากเท่าระดับพระโมคคัลลานะ สารีบุตร ท่านมีประวัติคือเป็นเลิศในการตรัสรู้เร็ว บางครั้งเรื่องราวของท่านไปผูกกับพระมหากัจจายนะ ผู้มีความเป็นเลิศในการแสดงธรรมด้วย

หลังจากงานเสวนา ผู้เขียนยังมีความสนใจใคร่รู้ถึงวิถีชีวิตของชาวนครฯ เราไปเริ่มต้นที่ร้านขายเงินและเครื่องถมที่มีชื่อของนครฯ อยู่บนถนนที่ขนานกับถนนราชดำเนิน ซึ่งเป็นถนนสายหลักของเมือง

ทันทีที่จอดรถเดินข้ามถนนไป ร้านขายเครื่องเงินมีเจ้าของร้านเป็นผู้หญิงหน้าตารับแขกมาก ท่านธัมมนันทาก็เลยเดินเข้าไปทักทาย แต่รีบบอกเขาว่า ไม่ได้ซื้อนะ เพราะบางร้านเข้าไปพูดคุยด้วย แล้วพอไม่ซื้อก็จะโดนด่าตามหลัง

หญิงคนขายกระซิบถามลูกศิษย์ที่ตามไปด้วยว่า ใช่ท่านธัมมนันทาไหม เพราะเพิ่งเห็นในรายการ ASTV เมื่อสองวันก่อน

พอทราบว่าใช่ เขาภูมิใจมาก บอกกับพี่น้องในร้านว่า จำได้ตั้งแต่ลงรถฝั่งโน้นแล้ว

เราถ่ายรูปเป็นที่ระลึก นี่เป็นกิจกรรมของคนรุ่นนี้จริงๆ ต้องให้เวลาเพื่อไว้เพื่อการนี้โดยเฉพาะทีเดียว

เราสนใจวีถีชีวิต ความเป็นไปของชาวนครฯ พื้นบ้าน ขอเข้าไปดูการทำเครื่องเงิน เจ้าของร้านรีบพาเดินไปส่งที่ซอยเล็กๆ ข้างร้านนั่นเอง

ซอยเล็กๆ มีร้านเล็กๆ อยู่สองข้างทาง ผู้ชายคนหนึ่งอายุประมาณ 50 ปลายๆ ถามว่าเรามาติดต่อเรื่องอะไร ปรากฏว่าเราไปถามต้นตอเลย เป็นช่างทำเครื่องเงินตัวจริงเสียงจริง ชื่อคุณนิยม ค่ะ

คุณนิยมพาเข้าไปนั่งในร้านเล็กๆ ทางซ้ายมือเป็นโต๊ะที่ช่างทำงาน มี 4 ตัว เวลางานมาก คงมีช่างนั่งประจำทั้ง 4 ตัว

โชคดีที่ช่วงนั้นไม่ค่อยมีงาน คุณนิยมไม่รีบ ยินดีที่จะคุยให้ฟังว่าทำอะไร เราเริ่มจากสร้อยข้อมือที่กำลังทำค้างอยู่ คุณนิยมเองไม่ทราบว่าหน้าร้านเขาขายเท่าใด เพราะมีหน้าที่ทำส่งอย่างเดียว

เม็ดกลมๆ ที่เห็นนั้น ข้างในกลวง เริ่มจากแบบเป็นครึ่งวงกลมแล้วเอามาประกบกัน ทาน้ำประสานเงิน เอาไฟเป่าให้ติดกันทีละเม็ด ถ้ามีออเดอร์สั่งมา 100 เส้น ใช้เวลาทำประมาณ 1 อาทิตย์

ปัญหาของการใช้เครื่องประดับที่เป็นเงิน ทำอย่างไรไม่ให้ดำ คุณนิยมว่า ช่างเขาจะเจือทองคำให้ แต่ปัจจุบันทองคำแพงมาก ทำไม่ได้ เพราะจะทำให้ราคาต้นทุนสูงมาก สร้อยที่ขายอยู่ในตลาดตอนนี้ เป็นงานหล่อ มีเนื้อเงินจริงน้อยมาก

การใช้เงินแล้วดำหรือไม่ อีกปัจจัยหนึ่งที่เป็นตัวแปรสำคัญคือ คนใช้เอง หากเหงื่อเค็มก็จะทำให้เงินดำ หากเป็นคนเหงื่อเปรี้ยว ใส่เครื่องเงิน เครื่องเงินไม่ดำ

เป็นความรู้ที่เราได้รับโดยตรงจากช่างที่ทำเงินมากว่า 30 ปี ในซอยที่เราเดินเข้ามานั้น เดิมมีร้านทำเงินอยู่ 23 ร้าน บัดนี้ค่อยห่างหายไป ไม่มีผู้สืบทอด ไม่มีงานเข้า (เพราะฝีมือไม่ดี) เหลือร้านคุณนิยมอยู่ร้านเดียว

โชคดีว่า ลูกชาย 2 คนของคุณนิยมก็ได้รับการฝึกอาชีพจากพ่อ ก็จะสามารถสืบทอดงานฝีมือนี้ไปได้

เมื่อเห็นรายละเอียดของการทำงานแล้ว เวลาซื้อเครื่องประดับเงินดีๆ ไม่อยากต่อราคา เหมือนกับที่เคยไปดูโรงงานทำพรมที่ลาดัค ผู้หญิงทำทั้งนั้น ผืนหนึ่งที่มาขายราคา 2,500 บาทนั้น เป็นแรงงานผู้หญิง 1 เดือนค่ะ

เห็นงานที่คุณนิยมทำให้ดูก็เช่นกัน แต่ละชิ้น ทำด้วยความละเอียดประณีต และเพราะต้องเชื่อมน้ำประสานด้วยไฟ ก็ต้องอยู่กับความร้อน เห็นขั้นตอนการทำงานแล้ว ชื่นชมชิ้นงานแต่ละชิ้นมากขึ้น ว่ามาจากความอุตสาหะวิริยะของช่างที่ผลิตงานขนาดไหน

วัฒนธรรมพื้นบ้านไม่ว่าจะเป็นที่นครฯ หรือที่จังหวัดใด อำเภอใด มันบ่งบอกถึงวิถีชีวิตของชนท้องถิ่นอย่างชัดเจน ช่วยกันรักษาไว้นะ