วางบิล
เรืองชัย ทรัพย์นิรันดร์

สู่ร่มกาสาวพัสตร์

อันเป็น ‘สัปปายะ’

กิจวัตรคืนแรก เมื่อพระผู้ใหญ่รูปนั้นแนะนำการมาฝึกปฏิบัติสมาธิของพระนักศึกษา และการฝึกปฏิบัติสมาธิของอุบาสกอุบาสิกาที่วัดนี้จบ พระอีกรูปหนึ่งจึงมาบอกกล่าวถึงการมีพระผู้ใหญ่สายปฏิบัติส่วนใหญ่จากวัดป่าภาคอีสานมาสอนสมาธิและบอกเล่าถึงประสบการณ์ที่ทำสมาธิในสถานที่เรียกว่า “สัปปายะ”
“สัปปายะ” คือสิ่ง สถาน หรือบุคคลซึ่งเป็นที่สบาย เหมาะกัน เกื้อกูล หรือเอื้ออำนวย โดยเฉพาะที่ช่วยเกื้อกูลแก่การบำเพ็ญและประคับประคองรักษาสมาธิ มีแสดงไว้ 7 อย่าง คือ
อาวาส-ที่อยู่ โคจร-ที่บิณฑบาต หรือแหล่งอาหาร ภัสสะ-เรื่องพูดคุยที่เสริมการปฏิบัติ บุคคล-ผู้ที่เกี่ยวข้องด้วยแล้วช่วยให้จิตผ่องใสสงบมั่นคง โภชนะ-อาหาร อุตุ-สภาพแวดล้อมและอุณหภูมิ และอิริยาบถ-ท่าใดท่าหนึ่งของร่างกายที่สบาย
คืนแรกยังไม่มีเรื่องประสบการณ์ที่น่าสนใจ หลังจากเสร็จภารกิจแล้ว พระผู้ดูแลงานนี้จึงนิมนต์ให้พระนักศึกษาไปพักผ่อน พรุ่งนี้ต้องตื่นแต่เช้าสวดมนต์ก่อนลงมารับบิณฑบาตและฉันอาหารเช้าประมาณ 09.30 น.
พระปานเพิ่งนึกขึ้นได้ว่า ลืมหยิบไฟฉายขนาดเล็กติดมือลงมาจากกุฏิขณะเดินกลับ ซึ่งทางเดินแม้มีแสงจากไฟฟ้าและแสงไฟฉายจากพระรูปอื่น แต่ยังไม่สว่างพอ มิหนำซ้ำยังเป็นเงาวูบวาบจากการเดินบังของพระรูปข้างหน้า ทางเดินไม่สู้ราบเรียบ มีรากไม้และก้อนอิฐก้อนหินบนพื้น จึงต้องเดินระมัดระวังไม่ให้สะดุด
กระทั่งถึงกุฏิ พระแต่ละรูปจึงแยกย้ายกันไป เช่นเดียวกับหน้ากุฏิพระปาน มีแสงสว่างพอเห็นทางขึ้นไปบนกุฏิ

ขึ้นไปบนกุฏิ พระปานเชื่อว่าคงไม่มีพระรูปใดสรงน้ำคืนนี้ เช่นเดียวกับตัวเอง มองไปรอบๆ กุฏิมีแต่ความมืดและเงาของต้นไม้ กับแสงวับแวมของไฟฟ้าใกล้ไกลที่ยังเปิด ลมพัดมาเป็นพักๆ สักพักเสียงร้องของตุ๊กแกดังขึ้นไม่ไกลจากกุฏินัก เข้าใจว่าจะเป็นข้างฝาผนังกุฏิด้วยซ้ำ
แม้พระปานไม่ถึงกับกลัวตุ๊กแก แต่อดหวั่นไม่ได้หากมันมาอยู่บนกุฏิ คิดว่าคงไม่เป็นไร ตุ๊กแกอยู่ส่วนของมัน พระอยู่ส่วนพระ คิดได้เท่านั้น จัดการถอดจีวร จัดการกับที่นอนหมอนมุ้ง สักพักจึงเข้ามุ้งล้มตัวลงนอน ครู่เดียวเพียงหลับตายังไม่ทันกำหนดลมหายใจ หลับผล็อยไปเมื่อไหร่ไม่รู้ น่าจะเพลียจากการเดินทาง แม้ตื่นตาตื่นใจกับสถานที่ใหม่ แต่ความง่วงมิได้เว้นให้ใคร
รู้สึกตัวตื่นเมื่อได้ยินเสียงระฆังดังแว่วมา บริเวณรอบนอกห้องยังไม่สว่าง แม้ท้องฟ้าจะมีแสงรางๆ
หลังลืมตา มองไปรอบๆ มุ้ง แล้วจึงค่อยๆ หยัดกายลุกขึ้น รู้สึกเมื่อยขบบ้าง แต่ไม่มากนัก พอได้สติแล้วจึงลุกขึ้น สักครู่ แสงไฟฟ้าจึงสว่างขึ้น
ของสิ่งแรกที่หยิบเตรียมไว้เมื่อคืนคือไฟฉายขนาดย่อม เปิดฉายหาขันน้ำ ที่ใส่สบู่ แปรงสีฟัน ยาสีฟัน เตรียมไว้ตั้งแต่เมื่อคืน ลุกออกจากมุ้งไปด้านล่างกุฏิ ล้างหน้า แปรงฟัน กุฏิถัดจากนั้น พระรูปอื่นตื่นลงมาปฏิบัติภารกิจเช่นเดียวกัน
ฟ้าเริ่มสาง แม้ยังไม่สว่างดีนัก ด้วยวัดอยู่บนเขาแสงสว่างจึงเริ่มก่อนด้านล่าง พระนักศึกษาต่างเตรียมตัวครองผ้าลงไปที่ศาลาการเปรียญ พร้อมบาตรที่ทำความสะอาดไว้ตั้งแต่เมื่อมาถึง
พอแสงสว่างเริ่มมองเห็นทางเดิน พระบางรูปลงมาจากกุฏิผ่านทางเดินไปด้านล่าง พระปานจึงลงจากกุฏิ สะพายบาตรพร้อมที่ตั้งแบบพระธุดงค์เดินตามลงไป
ใกล้ถึงศาลาการเปรียญ แม่ชี อุบาสก อุบาสิกา เตรียมพร้อมใส่บาตรพระนักศึกษาที่เดินเป็นขบวนแถวตามๆ กัน มีพระผู้ใหญ่ และพระอาจารย์เดินนำหน้า ตามด้วยพระนักศึกษา พระปานมิได้อยู่ท้ายแถว ด้วยมีเณรเดินตามต่อมาอีกหลายรูป
การตักบาตรคงตักแต่ข้าวสวยลงในบาตร ส่วนกับข้าวทางวัดมีโรงครัวจัดไว้บนศาลาการเปรียญเรียบร้อยแล้ว เมื่อตักบาตรเสร็จ พระทั้งหลายนั้นจึงนำบาตรไปวางไว้ตรงที่นั่งเตรียมฉัน แล้วแยกย้ายกันขึ้นไปบนกุฏิ ก่อนลงมาช่วงฉันเช้า
กลับมาที่ศาลาการเปรียญอีกครั้ง นั่งพร้อมกันบนศาลาการเปรียญ สวดมนต์เช้า แล้วเข้านั่งตามที่หลังบาตร เตรียมฉันเช้า

ช่วงนี้ อุบาสก อุบาสิกา นำข้าวและอาหารอื่นมาถวายพระอีกครั้ง กะละมังข้าวขนาดย่อมเลื่อนไปตรงหน้าพระรูปแรก แล้วเลื่อนต่อไปทีละรูป เช่นเดียวกับอาหารคาวที่บรรจุในถ้วยชามพร้อม เลื่อนไปตรงหน้าพระรูปไหน พระรูปนั้นรับประเคนแล้วตักข้าวใส่ลงในบาตร ตักอาหารแต่ละชนิดลงในบาตร เหมือนกับการตักอาหารแบบบุฟเฟ่ต์ เป็นการฉันในบาตร น่าจะเรียกว่าฉันเอกา
กระนั้นพระปานยังอุตส่าห์ตักน้ำพริกผักต้มใส่ไว้ในฝาบาตรที่วางหงายไว้ข้างบาตร นัยว่าจะได้ฉันน้ำพริกต่างหากกับอาหารอื่น เช่น แกงเผ็ด ผัดผัก แกงจืด เป็นต้น
สวดมนต์ก่อนฉันอีกครั้ง แล้วพระทุกรูปจึงลงมือฉัน ตักอาหารในบาตรที่บางรูปจะตักข้าวกับอาหารซึ่งตักใส่ไว้ในบาตรแบบแบ่งไม่รวมที่เดียวกัน เช่นพระปาน แต่บางรูปดูจะเคร่งสักหน่อยจึงคลุกอาหาร-ข้าวสวยในบาตรแล้วฉันรวมเป็นคำเดียวกัน เพียงยังไม่ถึงขนาดนำของหวานใส่ลงไปด้วย แต่วางไว้ข้างบาตร เอาไว้ฉันหลังฉันอาหารคาวเสร็จแล้วเท่านั้น
ระหว่างนั้น บรรดาแม่ชี อุบาสก อุบาสิกา ลำเลียงอาหารหลังพระรับประเคนใส่บาตรเรียบร้อยออกไปตั้งวงรับประทานกันเงียบๆ ประมาณเกือบ 1 ชั่วโมงพระฉันเสร็จ พอดีกับแม่ชี อุบาสก อุบาสิการับประทานเสร็จ พระสวดมนต์ให้พร จบแล้ว ต่างหยิบบาตรของแต่ละรูปออกไปล้างทำความสะอาดที่กุฏิ
เป็นอันเสร็จวัตรปฏิบัติภาคเช้า

ช่วงฉันเช้าเสร็จ เป็นการฉันมื้อเดียว ก่อนเพล พระนักศึกษาจึงพัก หรือศึกษาจากตำราด้วยตัวเอง ไม่มีภารกิจอื่น แล้วแต่ว่าพระรูปใดจะใช้เวลาช่วงนั้นพักผ่อน อ่านหนังสือตำราที่กุฏิของตัวเอง หรือเข้าหาที่สัปปายะไม่ไกลจากกุฏิ บางรูปอาจออกไปหาที่นั่งสมาธิตามที่สงัด
ช่วงบ่าย หลังจากคุ้นเคยกันบ้างแล้ว พระหนุ่มหลายรูปจึงชวนกันเดินขึ้นไปบนเขาซึ่งมีลานไม่กว้างนัก นัยว่าเป็นการหาที่สัปปายะปฏิบัติสมาธิ ตามทางเดินขึ้นไปบนเขามีต้นไม้น้อยใหญ่ บางช่วงต้องหลีกเถาวัลย์ บางช่วงต้องปีนข้ามไม้ใหญ่ที่ล้มขวางทางข้างหน้า
นานแล้วที่พระปานไม่มีโอกาสเดินเที่ยวท่องป่า คงจะเป็นเช่นเดียวกับพระนักศึกษาหนุ่มหลายรูป เมื่ออยู่ตามลำพัง ไกลหูไกลตาพระผู้ใหญ่ ครูอาจารย์ จึงออกหาความอิสระตามใจตัวเอง หลังจากต้องอยู่ในวินัยสงฆ์มาตลอด
โอกาสไหนจะดีเท่ากับโอกาสนี้คงไม่มีอีกแล้ว
ทั้งอาจจะเรียกว่าหาสถานที่สัปปายะด้วยก็ได้