สมุนไพรเพื่อสุขภาพ

โครงการสมุนไพรเพื่อการพึงพาตนเอง มูลนิธิสุขภาพไทย www.thaihof.org

 

มะแว้งผักยาหน้าฝน

 

ฝนปีนี้หนักมากกว่าทุกปี แม้ใกล้ปลายฤดูฝนแล้ว ทั้งลมพายุและสายฝนก็ยังซัดกระหน่ำแทบทุกวัน ทำให้เกิดวาตภัย และอุทกภัยไปทั่วแผ่นดิน เขื่อนแทบทุกเขื่อนปริ่มน้ำจนต้องระบายน้ำออกกันจ้าละหวั่น

เรียกว่าโลกธาตุปั่นป่วนเพราะธาตุลม ธาตุน้ำกำเริบ ส่งผลให้ธาตุดินถล่มทลายในหลายพื้นที่

โลกธาตุอันกว้างใหญ่ไพศาลยังอาการหนักถึงเพียงนี้ แล้วกายธาตุขนาดยาววาหนาคืบของมนุษย์ตัวกระจ้อยอย่างเราๆ ย่อมไม่พ้นโดนหางเลขจากสภาพฝนฟ้าอากาศแปรปรวนไปด้วย

ทั้งภัยพิบัติต่อชีวิตทรัพย์สิน บรรดาสัตว์สารพัดพิษต่างๆ และโรคภัยไข้เจ็บที่มากับความเย็นชื้นของหน้าฝน

ได้แก่ โรคภูมิแพ้ ไข้หวัด คัดจมูก น้ำมูกไหล ไอ จาม เจ็บคอ มีเสมหะ น่ารำคาญ ไปจนถึงอาการหอบหืด ปอดบวม ฯลฯ

 

หน้าฝนอย่างนี้ทำให้คิดถึง คำร้องสมัยเด็กๆ อันเจื้อยแจ้วว่า “ฝนตกจักๆ มือซ้ายถือปลามือขวาถือผัก มาถึงที่พักวางผักวางปลา” ซึ่งแสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ของเมืองไทยใหญ่อุดมในเขตร้อนชื้นซึ่งมีผักและปลาเป็นกับข้าวหลัก

ในสมัยที่ยังไม่มีผักจีนแพร่หลายคนไทยก็หาเก็บผักพื้นบ้านที่มีขึ้นตามธรรมชาติอยู่ดาษดื่น เอามาจิ้มน้ำพริกกินอย่างปลอดภัยไร้สารพิษทั้งปวง

มื้ออาหารหลักของชาวบ้านที่ง่ายที่สุดคือ น้ำพริกหนึ่งถ้วย เคียงด้วยผักสดๆ นานาชนิดที่เก็บมาจากริมรั้วหรือตามละแวกบ้าน และปลาย่างสัก 1-2 ตัว

นับเป็นอาหารสุขภาพในวิถีชีวิตภูมิปัญญาไทยอันเก่าแก่

อาหารที่ตอบโจทย์สุขภาพของคนไทยก็อยู่ที่จานผักพื้นบ้านนี่แหละที่เป็นทั้งอาหารสุขภาพและยารักษาโรคตามตามฤดูกาล ในหน้าฝนที่ผู้คนยุคใหม่เป็นหวัด ไอ เจ็บคอกันงอมแงม

แต่คนไทยในวิถีพื้นบ้านกลับแข็งแรงสบายดี

ในที่นี้ขอแนะนำผักยาพื้นบ้านตัวหนึ่งที่ขาดไม่ได้ในเมนูน้ำพริกผักไทย คือมะแว้ง นั่นเอง

 

มะแว้งมี 2 ชนิด คือมะแว้งต้นกับมะแว้งเครือ ที่หมอแผนไทยใช้เป็นจุลพิกัดปรุงยา มะแว้งทั้ง 2 มีชื่อพฤกษศาสตร์เดียวกันว่า Solanum trilobatum Linn. และมีสรรพคุณเหมือนกันคือ ผลและรากมะแว้ง แก้ไอ แก้หืดหอบ ขับเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว เป็นยาขับปัสสาวะ ละลายก้อนนิ่ว รักษาเบาหวานได้ดี ทั้งยังช่วยบำรุงโลหิตให้ผิวพรรณมีเลือดฝาด เปล่งปลั่ง

ปัจจุบันพบว่าผลและรากมะแว้งมีอัลคาลอยด์ชื่อ โซลานีน (Solanine) และโซลานิดีน (Solanidine) ที่ช่วยให้มีสรรพคุณดังกล่าวและยังมีสารขมชื่อโทมาติด (Tomatid) ช่วยเจริญอาหาร

หมอแผนไทยใช้มะแว้งเข้ายาตำรับหลวงมาช้านานได้แก่ยาประสะมะแว้ง ซึ่งใช้ผลมะแว้งเป็นตัวยาหลัก ซึ่งพัฒนามาเป็นยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณให้ผู้คนสามารถใช้ได้แพร่หลายหาซื้อได้ทั่วไปอย่างปลอดภัย โดยไม่ต้องอาศัยเภสัชกรจ่ายยาในร้านขายยาด้วยซ้ำ

ทางองค์การเภสัชกรรมได้ผลิตออกมาเป็นยาเม็ดอม สำหรับแก้ไอ ขับเสมหะโดยเฉพาะ

แต่คนไทยรู้จักใช้มะแว้งเป็นอาหารและยากลางบ้านมาแต่โบราณกาล

โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งตนเองของมูลนิธิสุขภาพไทย เคยรวบรวมความรู้เรื่องการใช้ มะแว้งของชาวบ้าน พบว่า เมื่อเกิดอาการไอ เสลดเหนียวพันคอ ที่เรียกว่าเสลดหางวัว ชาวบ้านจะใช้ผลมะแว้ง 2-3 ช่อ (ราว 12-16 ผล) จิ้มน้ำพริกเป็นกับข้าวเพียง 1-3 มื้อ อาการไอ เสมหะเหนียวจะหายไปเป็นปลิดทิ้ง

บางคนมีสูตรเด็ดง่ายๆ ให้กินรสชาติดียิ่งขึ้นก็เอาผลประมาณ 10-15 ผล บรรจงเสียบไม้เล็กๆ ย่างไฟพอดิบๆ สุกๆ เสียก่อนนำมาใช้เป็นเมนูอาหารยารสเด็ด

ต่อไปนี้ขอสาธยายการใช้ผลมะแว้งเป็นยาตามภูมิปัญญาชาวบ้านสัก 4 สูตร

 

1)ใช้ผลมะแว้งดิบแก่ที่ยังมีสีเขียวออกลายอยู่ ยิ่งลูกสดเท่าไรยิ่งดี เอามาล้างให้สะอาดแล้วอมทีละลูก ขบพอให้ลูกแตกค่อยซับกลืนน้ำที่ออกจากผลมะแว้งทีละนิด เมื่อหมดน้ำยาแล้วจึงคายกากทิ้งแล้วอมลูกใหม่ อมทีละลูกติดต่อกันคราวละ 5-10 ลูก วันละ 3-4 ครั้งหรือทุกครั้งที่ไอ รับรองแก้ไอเจ็บคอชะงัด ผลมะแว้งรสขมในตอนแรก แต่สักพักจะให้รสหวานชุ่มคอ ไม่ลองไม่รู้

2) นำผลมะแว้ง 5-10 ลูก ตำละเอียดผสมเกลือเล็กน้อย บีบมะนาวใส่ลงไปพอออกรสเปรี้ยวๆ เค็มๆ ตามชอบ บางคนใส่พริกขี้หนูตำลงไปด้วยพอให้รสเผ็ดนิดหนึ่ง เติมน้ำลงไปกะพอประมาณ คนให้เข้ากันแล้วนำไปคั้นกรองเอาน้ำ จะได้ยาน้ำแก้ไอสูตรเข้มข้น ใช้จิบทีละนิดเวลาไอได้ผลแน่นอน

3) บางรายใช้สูตรผลมะแว้งแห้งบดละเอียด ผสมน้ำผึ้งแท้มีรสชาติดีกว่ามะแว้งสด ได้ผลดีเช่นกัน

4) สูตรยามะแว้งสำหรับเด็กเล็ก นำผลมะแว้งเผาไฟพอเกรียม บดละเอียดกับเกลือเล็กน้อย เจือมะนาว น้ำผึ้ง ใช้กวาดคอเด็กที่ไอเรื้อรังเป็นเดือน ไม่หายด้วยยาอื่น แต่มาหายด้วยยากวาดคอเด็กสูตรนี้

ยังมียามะแว้งสูตรเด็ดแบบทำเองใช้เองอีกหลายสูตร แต่สูตรที่กล่าวมารับรองได้ผลแน่

มะแว้งเป็นพืชพันธุ์บ้านที่ปลูกง่ายทนทานลองหาลูกสุกมาปลูกดู เป็นมะแว้งเครือยิ่งดี มีสรรพคุณสูงกว่ามะแว้งต้น แถมมีหนามใช้ปลูกเป็นรั้วบ้าน ให้ดอกสวย ลูกสุกสีแดงก่ำใช้เป็นไม้ประดับได้ และยังเป็นยาแก้ไอขับเสมหะดีกว่ายาสำเร็จรูปเสียอีก

ถ้ายังปลูกไม่ได้ ก็หาช่อลูกมะแว้งได้ตามตลาดผักสด เพราะยังมีคนนิยมกินมะแว้งจิ้มน้ำพริกหรือแนมกับปลาร้ากันอยู่มาก

อยากรู้ว่ารสเด็ดแค่ไหนก็ลองกินดู แล้วจะติดใจแก้ไอในหน้าฝนอีกต่างหากนะจะบอกให้