สุจิตต์ วงษ์เทศ

 

เพลงลูกทุ่ง มาจากไหน?

กำเนิด ‘เพลงลูกทุ่ง’

จากเชื้อสาย ‘ลาวพวน’ 

ชื่อ ‘จำนง รังสิกุล’

“เพลงลูกทุ่ง” ชื่อนี้มาจากความคิดสร้างสรรค์ของจำนง รังสิกุล เชื้อสาย “ลาวพวน” ดงศรีมหาโพธิ์ จ.ปราจีนบุรี
จำนง รังสิกุล เมื่อ พ.ศ.2507 (ราว 54 ปีมาแล้ว นับถึง พ.ศ.2561) คนแรกคิดผูกคำว่า “เพลงลูกทุ่ง” เพื่อเป็นชื่อรายการเพลงทางสถานีโทรทัศน์ไทยทีวีช่อง 4 (บางขุนพรหม) โดยมอบให้ประกอบ ไชยพิพัฒน์ เป็นผู้จัดรายการ
“เพลงลูกทุ่ง เป็นคำมงคล…ผมเองผู้ได้รับคำนี้มาจากคุณจำนง รังสิกุล ให้มาตั้งเป็นชื่อของรายการ” ประกอบ ไชยพิพัฒน์ เขียนบอกด้วยตนเองในนิตยสาร “ดารารัฐ” (ฉบับวันที่ 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2514 หน้า 100-101)

“เพลงลูกทุ่ง” แรกเริ่มรายการไทยทีวี

“อาจารย์จำนง รังสิกุล ท่านเคยไปค้นบันทึกของท่านแล้วเอามาเล่าให้ผู้เขียนฟังว่ารายการ ‘เพลงลูกทุ่ง’ ที่ออกอากาศวันแรกนั้นตรงกับวันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ.2507 คำว่า ‘เพลงลูกทุ่ง’ จึงถือกำเนิดมาตั้งแต่วันนั้น—-โดยอาจารย์จำนง รังสิกุล เป็นผู้บัญญัติศัพท์ขึ้นมาด้วยตัวท่านเอง” เจนภพ จบกระบวนวรรณ เขียนเล่าความเป็นมาของชื่อและรายการทางโทรทัศน์ “เพลงลูกทุ่ง” ในหนังสือ “ตำนานโทรทัศน์ไทย” แล้วเขียนเล่าต่อไปอีกว่า
“รายการ ‘เพลงลูกทุ่ง’ ออกอากาศเดือนละ 2 ครั้ง จันทร์เว้นจันทร์ ในเวลา 18.00 น. โดยเฉพาะครั้งแรก ซึ่งถือเป็นครั้งประวัติศาสตร์นั้น วงดนตรีจุฬารัตน์ ซึ่งควบคุมโดยคุณครูมงคล อมาตยกุล ได้ชื่อว่าเป็นวงดนตรีลูกทุ่งวงแรกที่ได้ออกทีวี—-
ในที่สุดวันแรกของรายการ ‘เพลงลูกทุ่ง’ —-โดยเริ่มต้นจากนักร้องทุกคนในคณะออกมาร้องเพลง ‘มาร์ชจุฬารัตน์’ ก่อน แล้วก็ปล่อยนักร้องในทีมออกมาร้องกันคนละเพลง มี ทูล ทองใจ ชัย อนุชิต ปอง ปรีดา วันทนา สังข์กังวาล โดยมี แคหลอ ร่วมเป็นโฆษกดาวตลก
เฉพาะช่วงของชาย เมืองสิงห์ ซึ่งถือเป็นนักร้องเอกเด่นดังที่สุดในยุคนั้น ได้ออกมาร้อง 2 ช่วงด้วยกัน โดยช่วงแรกเพลงกิ่งทองใบหยก คู่กับ ดวงใจ เมืองสิงห์ ที่ร้องแก้ด้วยเพลงกิ่งระกำ แล้วชาย เมืองสิงห์ ก็แต่งชุดทหารออกมาแสดงละครเพลงคู่กับดวงรัตน์ แสงอุทัย แล้วร้องเพลงรอหน่อยน้องติ๋ม โดยดวงรัตน์ร้องแก้ด้วยเพลงน้ำตาน้องติ๋ม (ชาย เมืองสิงห์ ให้สัมภาษณ์ผู้เขียน เมื่อวันที่ 12 กันยายน พ.ศ.2530 ที่บ้านตรอกวัดเซิงหวาย บางซ่อน กทม. เล่าถึงวันแรกที่ออกโทรทัศน์)
รายการ ‘เพลงลูกทุ่ง’ ใช้เวลาแนะนำตนเองท่ามกลางเสียงตำหนิติเตียนอีกเช่นเคย แต่คราวนี้เพียงแค่เวลาชั่ว 6 เดือนเท่านั้นเอง ก็กลายเป็นรายการเพลงทางโทรทัศน์ที่มีผู้ชมชื่นชอบมากที่สุด เพราะได้ดูวงดนตรีลูกทุ่งวงดังๆ เป็นคณะๆ เลย ซึ่งสร้างชื่อเสียงให้กับสถานีโทรทัศน์ช่อง 4 บางขุนพรหม เป็นอย่างมาก”
[จากหนังสือ “ตำนานโทรทัศน์ไทย กับ จำนง รังสิกุล” ที่ระลึกงานพระราชทานเพลิงศพ นายจำนง รังสิกุล ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม พ.ศ.2538 หน้า 371-375]

เชื้อสาย “ลาวพวน” ปราจีนบุรี

จํานง รังสิกุล ได้รับยกย่องจากบุคคลในวงการโทรทัศน์ว่า “บิดาแห่งโทรทัศน์ไทย” เป็นอดีตผู้อำนวยการกองข่าว กรมประชาสัมพันธ์ และผู้อำนวยการฝ่ายจัดรายการและโฆษณา บริษัท ไทยโทรทัศน์ จำกัด (หรือไทยทีวีช่อง 4 บางขุนพรหม)
นายแพทย์พูนพิศ อมาตยกุล เขียน “ระลึกถึงคุณจำนง รังสิกุล บิดาแห่งวงการโทรทัศน์คนแรกของเมืองไทย” ในหนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน (ฉบับวันที่ 22 กุมภาพันธ์ 2538) มีตอนหนึ่ง ดังนี้
“คุณจำนง รังสิกุล จากไปเมื่อวันศุกร์ที่ 17 กุมภาพันธ์ 2538 ด้วยอายุ 81 ปี 9 เดือน ท่านเป็นศิษย์เก่าทั้งจุฬาฯ และธรรมศาสตร์ เข้ารับราชการกรมโฆษณาการเมื่อปี 2483 หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เป็นผู้อ่านข่าววิทยุบีบีซีที่มีเสียงนุ่มนวลน่าฟังมากที่สุด เป็นผู้อำนวยการทีวีช่อง 4 บางขุนพรหมที่มือสะอาดพร้อมด้วยเมตตาปรานีและให้อภัย เป็นผู้สร้างงานบันเทิงธุรกิจที่ยิ่งใหญ่คนแรกของไทย ทำงานอิงวัฒนธรรมไทยเป็นนิจ”
“คุณจำนง รังสิกุล เป็นบุตรของหลวงบัญชรพิชิตราษฎร์ (สร้อย รังสิกุล) มารดาชื่อจันทร์ เกิดที่อำเภอศรีมหาโพธิ ปราจีนบุรี เมื่อวันที่ 28 พฤษภาคม 2456 ต้นแผ่นดินรัชกาลที่ 6 เป็นศิษย์เก่าของคณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย”
[พิมพ์ซ้ำในหนังสือ เปลวไฟจากใจรัก แด่ จำนง รังสิกุล ที่ระลึกงานพระราชทานเพลิงศพ นายจำนง รังสิกุล ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม วันจันทร์ที่ 29 พฤษภาคม 2538 หน้า 110-111]
“ผมก็เป็นลาวพวน เพราะมีบรรพบุรุษเป็นลาวพวนแถวๆ บ้านหัวซา บ้านสระมะเขือ ที่อำเภอศรีมหาโพธิ จังหวัดปราจีนบุรี” อ.จำนง รังสิกุล (เมื่อหลังเกษียณอายุราชการ และนั่งทำงานอยู่ธนาคารกรุงเทพ) บอกกับผมในคราวหนึ่งและอีกหลายครั้ง
บ้านหัวซากับบ้านสระมะเขือ เป็นหลักแหล่งของลาวพวนที่ถูกกวาดต้อนจากเมืองเวียงจันและปริมณฑล ลงไปอยู่ทางดงศรีมหาโพธิ์ เมืองปราจีนบุรี สมัย ร.3 (ราว 200 ปีมาแล้ว)
แต่เดิมเป็นหมู่บ้านอยู่ต่อเนื่องในอำเภอเดียวกัน คือ อำเภอศรีมหาโพธิ (อ่านว่า สี-มะ-หา-โพด) ต่อมาทางการยกฐานะพื้นที่ส่วนหนึ่งแบ่งเป็นอำเภอต่างหาก (ชื่อ อำเภอศรีมโหสถ) ปัจจุบันสองหมู่บ้านอยู่ต่างอำเภอกัน ได้แก่
บ้านหัวซา อ.ศรีมหาโพธิ จ.ปราจีนบุรี
บ้านสระมะเขือ อ.ศรีมโหสถ จ.ปราจีนบุรี
ราว 4-5 ปีมาแล้ว ผมเคยไปสอบถามคนเก่าคนแก่ทั้งบ้านหัวซาและบ้านสระมะเขือ แต่ไม่มีใครจำได้
[ข้อมูลเกี่ยวกับ จำนง รังสิกุล ผู้สร้างสรรค์ชื่อ “เพลงลูกทุ่ง” ผมสอบค้นได้จากหนังสือและเอกสารของมูลนิธิจำนง รังสิกุล บ้านเลขที่ 18 ซอยโชติสหาย 3 ถนนริมคลองประปา บางซื่อ กรุงเทพฯ (ติดต่อสอบถามเพิ่มเติมได้ที่นายพยงค์ คชาลัย โทร. 08-1431-2827